Кос-Арал
1849
***
Лічу ў няволі дні і ночы
I лік забываю.
О мой божа, гэтак цяжка
Тыя дні мінаюць.
А гады плывуць за імі,
Плывуць сабе сціхам,
Забіраюць за сабою
І дабро і ліха,
Забіраюць, не вяртаюць
Ніколі нічога,
I не прасі, бо загіне
Малітва за богам.
Паміж багнішчаў, балатамі
Сярод бур’янаў, за гадамі
Аж тры гады, як ноч, прайшлі,
Забралі многа, што знайшлі,
З маёй панурае каморы
I ў мора ўпотай адняслі.
I ўпотай праглынула мора
Не золата, не серабро,
Мае гады, маё дабро,
Маю нуду забралі хвалі,
Тыя нябачныя скрыжалі,
Нябачным пісаны пяром.
Няхай гнілымі балатамі
Цякуць сабе між бур’янамі
Гады нявольныя. А я!
Такая запаведзь мая!
Спачну я трошку, пагуляю
На стэп, на мора пагляджу,
Згадаю што, і заспяваю,
Ды зноў узорамі пісаць
Вазьмуся ў кніжцы. Пачынаю.
Арэнбург
1850
***
Мы заспявалі і пайшлі
Без слёз і без размовы,
Ці сыдземся ж нанова?
Ці заспяваема калі?
А можа, ўсё ж... Ды дзе? Якімі?
Гукнемся песняю якой?
Не тут і, пэўне, не такімі!
Гукнемся песняй не такой!
I тут нявесела спявалі,
Бо й тут нявесела было,
Ды ўсё-ткі тут жыццё жыло —
Прынамсі, разам сумавалі,
Згадаўшы той вясёлы край,
Дняпро той дужы, крутагоры
I маладое тое гора!..
I малады той грэшны рай!
Арэнбург
1850
***
Не малілася за сына.
Паклоны не клала
Мая маці, а так сабе
Мяне спавівала,
Спяваючы: — Няхай расце
Ды здаровы будзе!
I вырас я, дзякуй богу,
Ды не выйшаў ў людзі,
Лепш было б не нарадзіці
Альбо утапіці,
Як я меў бы у няволі
Госпада гнявіці.
А я так мала, небагата
Прасіў у бога. Толькі хату,
Адну хаціначку ў гаю,
Ды дзве таполі разам з ёю,
Ды нешчаслівую маю,
Маю Аксаначку, каб з ёю
Удвох глядзець адтуль з гары
На Днепр шырокі, на яры,
Вакол на залатое поле,
Ды на высокія магілы,
Глядзець, і думаць, і гадаць:
Калі ж то іх панасыпалі?
Каго там людзі пахавалі?
I ўдвох ціхутка заспяваць
Ды тую песню аб старым,
Аб гетмане, ваяку тым,
Што ляхі на агні спяклі.
А потым бы з гары сышлі,
Па-над Дняпром у цёмным гаі
Гулялі б, покуль не змяркае,
Пакуль свет божы не засне,
Пакуль з вячэрняю зарою
Не ўзыдзе месяц над гарою,
Туман на дол не адхіне.
Мы б там з малітвай паглядзелі
I, размаўляючы б, пайшлі
Вячэраць у сваю хаціну.
Даеш ты, божа наш адзіны,
Сады панам ў тваім раю,
Даеш высокія палаты.
Панам жа хцівым і пузатым
На рай твой, госпадзі, пляваць,
I нам яны не хочуць даць
На свет глядзець з убогай хаты.
Я толькі хатачку ў тым раю
Прасіў і сёння упрашаю,
Каб хоць памерці на Дняпры,
Хоць на малюсенькай гары.
Арэнбург
1850
***
Калі б вы зналі, панічы,
Дзе людзі плачуць, жывучы,
То вы б элегій не тварылі
Ды марна бога б не хвалілі,
Наш пот і слёзы ўсмак п’ючы.
За што, не знаю, называюць
Хаціну ў гаі ціхім раем.
Я зведаў мукі ў хаце той
I столькі слёз праліў у ёй —
Ад самых першых! Я не знаю,
Ці ёсць такое ў бога зло,
Каб у той хаце не жыло?
А хату раем называюць!
Не назаву ніколі раем
Хаціначку я тую ў гаі
Над чыстым ставам край сяла,
Мяне там маці спавіла
I, спавіваючы, спявала,
Журбу-тугу пералівала
Свайму дзіцяці... Ў гаі тым,
У раі тым не залатым
Я бачыў пекла... Там няволя,
Работа цяжкая, ніколі
I памаліцца не даюць.
Там маці добрую маю,
Жыцця забраўшы палавіну,
Паклала нэндза ў дамавіну.
Там бацька, плачучы з дзяцьмі
(А нас — гурма, малых і голых),
Не вытрываў праклятай долі,
Памёр на паншчыне... А мы
Параспаўзліся між людзьмі,
Як мышаняты. Я пры школе —
Ваду прыносіў шкалярам.
Браты на паншчыну хадзілі,
Пакуль ілбы ім не забрылі!
А сёстры! Сёстры! Гора вам,
Мае галубкі маладыя!
Дзеля каго вы жывяце?
Вы ў наймах выраслі чужыя,
У наймах станеце сівыя,
У наймах, сёстры, й памраце!