***
НЕАФІТЫ[178]
Паэма
Сия глаголет господь: сохраните суд и сотворите правду, приближибося спасение мое прийти, и милость моя открыется.
М. С. Шчэпкіну[179]
На памяць 24 снежня 1857
Мой друг, абраннік муз і грацый!
Цябе чакаю, ціха плачу
I думу смутную маю
Тваёй душы перадаю.
Прывітай жа ты зычліва
Маю сіраціну,
Наш вялікі цудадзею,
Дружа мой адзіны.
Прывітаеш: убогая,
Горкая, з табою
Пераплыве яна Лету[180];
I агнём-слязою
Упадзе ў свой час на землю,
I прытчаю стане
Распінацелям народным,
Катам і тыранам.
Даўно ўжо я сяджу ў няволі,
Нібы той злодзей пад замком,
На шлях гляджу я ды на поле,
Ды на варону над крыжом
На могілках, і больш нічога
З турмы не згледзіш, дзякуй богу
I за гэта. Ды жыве,
I богу моліцца, і мрэ
Хрышчоны люд.
А крыж высокі,
Як вартавы і трохі збоку,
Там, на тых могілках, стаіць.
Відаць, багаты тут ляжыць.
I намалёвана: распяты
За нас сын божы на крыжы.
I дзякуй сіратам багатым,
Што крыж паставілі. А я...
Такая долечка мая.
Сяджу сабе ды пазіраю
На гэты крыж з свае турмы...
Гляджу, малітвы пасылаю.
I гора, горачка маё,
Як выгадованы дзяцёнак,
Заціхне трохі. I турма
Нібы пашырыцца. Спявае
I плача сэрца, ажывае
I ў цябе, божа, і ў святых
Ды праведных тваіх пытае:
Што ён зрабіў ім, той святы,
Той назарэй, той сын адзіны
Богам абранае Марыі,
Што ён зрабіў ім? I за што
Яго, святога, мардавалі,
У путы кавалі
I галаву яго чэсную
Цернем увянчалі?
I вывелі з злодзеямі
На Галгофу[181]-гору
I павесілі між імі.
За што? Не гаворыць
Ні сам сівы верхатворац,
Ні яго святыя —
Памочнікі, паборнікі,
Кастраты нямыя.
Благаславенная ў жэнах,
Святая праведная маці
Святога сына на зямлі!
Не дай мне марна прападаці
I дні мае ў няволі траціць.
Балесных радасць! Ты пашлі,
Пашлі і мне святое слова,
Спрадвечнай праўды голас новы!
I слова розумам святым
Ты ў сэрцы ажыві маім!
I раскажу я людзям гора,
Як тая маці рэкі, мора
Слёзы крывавыя ліла
Так, як і ты, і прыняла
Ў жывую душу свет нявідны
Сына распятага пастыдна.
Ты, маці бога на зямлі,
Ты слёзы матчыны да краю,
Да кроплі выліла. Рыдаю.
Малю, рыдаючы: пашлі,
Падай душы убогай сілу,
Каб агнявіста гаварыла,
Каб слова полымем гуло,
Каб людзям сэрцы растапіла
I па Ўкраіне паплыло,
I на Ўкраіне каб свяціла,
Як тое божае кадзіла,
Кадзіла ісціны. Амін.
I
178
Неафіты (грэч.) — людзі, якія абярнуліся ў новую веру, тут — першыя хрысціяне. Шаўчэнка ў сваім дзённіку пісаў пра гэтую паэму: «Здаецца, я назаву яе «Неафіты, ці Першыя хрысціяне», яна «нібыта з рымскай гісторыі». На самай справе ў алегарычных вобразах паэмы ўвасоблена расійская рэчаіснасць, а ў вобразах неафітаў-хрысціян — барацьбіты супраць царызму і ў першую чаргу — дзекабрысты.
179
Шчэпкін Міхаіл Сямёнавіч (1788—1863) — выдатны рускі акцёр з прыгонных, блізкі сябра Шаўчэнкі.
181
Галгофа — гара каля Ерусаліма, на якой па хрысціянскім паданні быў распяты Ісус Хрыстос.
182
Дэцый — Дэцый Гай (200—251), рымскі імператар, вядомы жорсткімі праследаваннямі хрысціян.