VI
Аж кішыць
Нявольнікаў у Сіракузах
Па лёхах, турмах. А Медуза[196]
Ў шынку п’янюсенькая спіць.
Вось-вось прахопіцца... і потам,
I кроўю вашаю, дэспоты,
Пахмелле справіць.
Скрозь шукала
Сыночка маці, не знайшла...
I ў Сіракузы паплыла.
Ды там яго ужо ў кайданах
Знайшла, пакутная, ў турме.
Не дапусцілі паглядзець,
I мусіла яна сядзець
Каля астрога і чакаць,
Як бога з неба, выглядаць
Свайго сына: аж покі то
Яго ў кайданах павядуць
Брук падмятаць.
А ў Рыме свята,
I немалое. Сціск народу,
Са ўсёга царства ваяводы,
Прэтарыяне[197] і сенат,
Жрацы і ліктары[198] стаяць
Ля Капітолія. I хорам
Спяваюць гімн і кураць дым
З кадзіл і амфар. З усім зборам
Ідзе сам кесар. Перад ім
З бронзы адлітую статую
Самога кесара нясуць.
VII
Напэўна, выдумалі свята
Патрыцыі[199]-арыстакраты
I мудры кесараў сенат.
Яны ж бо кесара ўслаўлялі
На ўсе лады, аж прыкра стала
Самім ім дурня выслаўляць,
Ды заадно, каб даказаць,
Яны на радзе й прысудзілі,
Каб проста кесара назваць
Самім Юпітэрам, ды годзе.
I напісалі ваяводам
З канца ў канец: моў, так і так,
Што кесар — бог. Што больш ад бога!
I тым майстрам далі каваць
Статую кесара. Да тога
Так Note bene[200] дадалі,
Што бронзавы той кесар будзе
Караць і мілаваць. I людзі
Нібы ў той вырай паплылі
У Рым па міласць. Прыплыла
I тая з Сіракуз нябога
Прасіць і кесара і бога.
А ці адна яна? Мой божа!
Прыйшло іх тысячы ў слязах,
Прыйшлі здалёку.
Гора з вамі!
Каго прасіць, маліць прыйшлі?
Каму вы слёзы прыняслі?
Каму вы прыняслі з слязамі
Сваю надзею? Гора з вамі,
Рабы нязрачыя! Каго,
Каго вы просіце, дурныя,
Рабы, нявольнікі сляпыя?
Ці ж кат памілуе каго?
Маліцеся богу адному,
Маліцеся праўдзе адной.
I на зямлі больш ані кому
Не пакланяйцеся. Брахнёй
Гучаць — поп, цар...
VIII
Перад Неронам,
Перад Юпітэрам новым,
Паклоны білі сенаторы
I ўсе патрыцыі, і ўчора
Лілася божжа благадаць.
Каму ці чынам, ці грашамі,
Каму ў арэнду Палесціну
I байструкам кусок, каму
Зрабілі ласку самі даць
Сваю наложніцу за жонку,
Хоць падтаптаную. Нічога,
Абы з-пад цара. У другога
Сястру зрабілі ласку ўзяць
У свой гарэм. I то нічога —
На тое бог ён, мы ж пад бога
Сябе павінны падкладаць,
Не толькі сёстраў...
Прэтарыяне папрасілі,
Прэтарыянам даў указ:
Рабіце тое, што рабілі,
А мы памілуема вас.
I вы, плебеі, грэчкасеі,
I вы маліліся; ды вас
Ніхто не мілуе. Не ўмеюць
Дарыць вам міласці хоць раз.
IX
Ужо на трэці дзень пусцілі
Маліцца і за хрысціян.
I ты прыходзіла, маліла,
I міласэрны той балван
Загад даў весці з Сіракузаў
У Рым закутых хрысціян.
I рада ты, ты ажыла.
Ідалу нанова
Памалілася. Той ідал,
Юпітэр той новы,
Вось побач, якое свята
Будзе задаваці
Ў Калізеі[201]. А тым часам
Ідзе сустракаці
Свайго сына. Ды не дужа
Радуйся, нябога.
Бо ты новага не знаеш
Ласкавага бога.
А пакуль што з мацярамі
Алкідава маці
Пайшла сыну на спатканне,
Святых прывітаці
На беразе. I ты пайшла,
Траха не спяваеш
Ды кесара-Юпітэра
Хваліш-выслаўляеш.
— Вось Юпітэр дык Юпітэр!
I назваць не шкода
Юпітэрам. Я ж, дурная,
Дурная ж урода,
У Афіны Юпітэра
Упрашаць хадзіла!
Ды ціхенька зноў кесара,
Як бога, маліла.
I пайшла па-над балотам,
На Тыбр[202] паглядае,
А на Тыбру з па-за гаю
Байдак выплывае
Ці галера. На галеры
Вязуць твайго сына
З неафітамі ў кайданах.
Твой родны хлапчына
Да галеры прыкаваны —
Не неафіт новы,
А апостал вялікага
Хрыстовага слова.
Вось ён хто такі. Ці чуеш,
Спявае у путах
Твой мучанік:
— Псалом новы богу-духу
I новую славу
Заспяваем усе разам
Сэрцам чыстым, правым,
У псалтырах[203] і тымпане[204]
Бога ўсе уславім.
Бог карае непраўдзівых,
Памагае правым.
Прападобныя бо ў славе
I на ціхіх ложах
Радуюцца, славасловяць,
Хваляць імя божжа.
І мячы ў святых руках іх
Праўдзе служыць будуць —
Для адпомсты злым народам,
Для навукі людзям.
Акуюць цароў праглівых
У кайданы-путы
I аковамі іх, слынных,
Ручнымі акруцяць.
I асудзяць няправедных
Судом сваім правым
I навекі будзе слава,
Прападобным слава.
вернуться
196
Медуза — у грэчаскіх міфах пачвара, ад пагляду якой камянела ўсё жывое. Шаўчэнказнаўцы лічаць, што тут Шаўчэнка памыліўся, напісаўшы замест «Мегера» «Медуза». Мегера ў грэчасскіх міфах — адна з багінь помсты. Яе і меў на ўвазе Шаўчэнка, калі пісаў: «Вось-вось прахопіцца... і потам, і кроўю вашаю, дэспоты, пахмелле справіць».