XIII
З відовішча надвячоркам
У тэрмі схаваўся
Святы кесар з ліктарамі.
Калізей застаўся
Без кесара і без рымлян
I быццам заплакаў
Адзінокі. I гарою
На полі чарнее
Калізей той сярод Рыму.
Ціха-ціха вее
Свежы вецер з-за Альбана[208]
Над знямелым Рымам.
А над чорным Калізеем,
Быццам бы з-за дыму,
Плыве месяц круглаліцы,
I свет першатворны
Адпачыў на лоне ночы.
Толькі мы, Адаме,
Твае дзеці бяспутныя,
Не адпачываем
Аж да самай дамавіны
У праспаным раі.
I грызёмся, як сабакі
3-за косткі смярдзючай,
I самога зневажаем,
Праойча лядачы.
XIV
Трохі адпачыла
Стара маці-недабітка.
Жывучую сілу
Сіла ночы ажывіла.
Устала, пахадзіла
Каля брамы замкнёнае
Ды штосьці шаптала.
Ці не кесара святога
Моўчкі праклінала?
Можа, і так. Ціхусенька
Каля брамы стала,
Паслухала і са смехам
Нешта прашаптала,
Слова нейкае. I ціха
Каля брамы села
I журыцца. Неўзабаве
Браму расчынілі
I на вазах, на калясніцах
З той калізейскае разніцы
Святыя вывезлі цяла
I павезлі на Тыбр. Цяламі
Святых забітых гадавалі
Для таго ж царскага стала
У Тыбры рыбу. Ўстала маці,
Вакол зірнула і ўзялася
За голаў бітую рукамі
I ціха, моўчкі за вазамі
Марою чорнаю пайшла.
I не адзін скіф шэравокі,
Што целы вёз,— апошні раб,—
Падумаў тут: сястра Марока[209]
Прыйшла аж з пекла правадзіць
У пекла ж рымлян.
Паскідалі
У ваду трупы дый назад
З вазамі скіфы павярталі.
I засталася ты адна
На беразе. I ты глядзела,
Як круг за кругам анямела
Ішоў, знікаючы над ім,
Над сынам праведным тваім.
Глядзела ты, пакуль не стала
I следу іх сярод вады.
I усміхнулася тады
I цяжка, страшна зарыдала,
I першы раз ты ўзнесла рукі
Таму, хто выбавіў ад мукі
Цябе — распяты сын Марыі,
I словы ты яго жывыя
Ў жывую душу прыняла.
I ты ў палац і ў дом убогі
Жывога ісцінага бога
Са словам праўды панясла.
1857
Ніжні Ноўгарад
ЮРАДЗІВЫ
У дні фельдфебеля-цара[210]
Капрал Гаўрылавіч Бязрукі[211]
Ды унтэр п’яны Далгарукі[212]
Ўкраінай правілі. Дабра
Такі нямала натварылі.
Нямала люду агалілі
Сатрапы, дралі да рабра,
I надта стрыжаны Гаўрылыч
З яфрэйтарам сваім малым[213]
Рухавым ды наліха злым.
Люд да таго дамуштравалі,
Што сам фельдфебель быў ва ўхвале
I маршыроўкаю і ўсім,
I «дабрасхільнасць адчувалі
Заўжды к яфрэйтарам сваім».
А мы глядзелі, і маўчалі,
Ды моўчкі чухалі чубы.
Нямыя, подлыя рабы,
Абножжа царскае, лакеі
Капрала п’янага! Не вам,
Не вам, ва ўзорчатай ліўрэі
Даносчыкі і фарысеі,
За праўду прасвятую стаць
I за свабоду. Распінаць,
А не любіць вучылі брата!
О род нікчэмны, род пракляты,
Калі паздохнеш ты? Калі
Мы дачакаем Вашынгтона
А з новым, праведным законам?
А дачакаемся калісь!
А вас не сотні, а мільёны
Палян, дулебаў і драўлян[214]
Гаўрылыч гнуў у час хвалёны;
А вас, маіх святых кіян,
I вашых важлівых кіянак
Аддаў сваім прафосам[215] п’яным
У найміткі сатрап-капрал.
Вам і не вадзіць. А між вамі
Знайшоўся нехта з кулакамі,
Такі дурны арыгінал,
Што ў морду заляпіў капралу —
Яшчэ ў царкве той,— і прапала,
Як на сабаку.
Тады, дурным, і вам было б
На гада выйсці з рагачамі,
А вы збаяліся...
Вось так!
Знайшоўся ўсё-такі казак
Адзін з мільёна свінапасаў,
Што царства ўсё апавясціў:
Сатрапу ў морду заляпіў.
Вы, юрадзівыя, тым часам,
Пакуль недамагаў капрал,
Вы аб’явілі юрадзівым
Святога рыцара! I жыва
Фельдфебель ваш, Сарданапал[216],
Паслаў на катаргу святога,
А да пабітага старога
Сатрапа «навсегда» ён стаў
Найдабрасхільным.
Больш нічога
Не выкраілася, і драму
Глухімі цёмнымі дварамі
На сметнік вынеслі. А я...
О зорка ясная мая!
Вядзеш мяне з турмы, з няволі,
Якраз на сметнічак Міколы,
І свеціш, і гарыш над ім
Агнём нябачаным, святым,
Які дае жыццё, а з гною
Ўстае стаўпом перада мною,
Яго бязбожных дзей імгла...
Бязбожны цару, творца зла,
Ганіцель праўды, зману лёкай!
Чаго начварыў на зямлі!
А ты, ўсёбачлівае вока!
Ці ты ўглядалася звысоку,
Як сотнямі ў кайданах гналі
Ў Сібір нявольнікаў святых[217],
Як мардавалі, распіналі
I вешалі?! А ты не знала?
А ты глядзела ўсё на іх
I не аслепла?! Вока, вока!
Не дужа бачыш ты глыбока!
Спіш у кіёце, а цары...
Хай мор на іх, цароў паганых!
Хай ім трылузяцца кайданы,
А я падамся на Сібір,
Аж за Байкал, ды гляну ў горы,
У цёмныя пячоры, ў норы,
Без дна глыбокія, і вас,
Заступнікі святое волі,
З смуроду, з цемрачы, з няволі,
Царам і людзям напаказ,
На свет вас выведу найдалей
Радамі доўгімі ў кайданах...
вернуться
208
Альбан — Альбано, горад непадалёк ад Рыма, тут, на свяшчэннай гары лацінян, быў храм Юпітэра.
вернуться
211
Капрал Гаўрылавіч Бязрукі — Дзмітрый Гаўрылавіч Бібікаў 1837—1852 — Кіеўскі, Падольскі і Валынскі генерал-губернатар. Вызначаўся самадурствам і рэакцыйнасцю.
вернуться
212
...унцер п’яны Далгарукі — князь Мікола Андрэевіч Далгарукі у 1840—1847 гг. Харкаўскі, Палтаўскі і Чарнігаўскі генерал-губернатар.
вернуться
213
...З яфрэйтарам сваім малым — маецца на ўвазе М. 3. Пісараў, управіцель канцылярыі Бібікава.
вернуться
215
Прафос — у расійскай арміі XVIII—XIX стст.— салдат або унтэр-афіцэр, абавязак якога: цялесныя пакаранні, прыбіранне казарм, нагляд за арыштаванымі.