- Яно так... А навошта ж адразу сябе...
- Ну, пра гэта разважаць не будзем. Скажыце, хто ведаў, што партызаны ў вас?
- Калі Мікола хадзіў на могілкі і адтуль назіраў за чыгункай, яго, зразумела, маглі бачыць, але калі вярнуліся хлопцы з чыгункі, па-мойму, ніхто не ведаў.
- Чаго ж прама да вас бегла дачка?
- Яе накіравалі.
- Вось, вось, а хто?
- Не пытаўся, не ведаю.
- Федзя, схадзі разам з дзядзькам да яго дачкі і папрасі, каб яна зараз жа прыйшла сюды, - сказаў камандзір.
Партызан павярнуўся і пайшоў услед за старым.
Валодзя сядзеў за сталом, абапёршыся на руку, і думаў.
- Анатоль, ты не пытаўся ў дзядзькі Ігната, пасля вас тут былі якія-небудзь партызаны? - неўзабаве сказаў ён.
- Пытаўся, не было, кажа.
- Бачыце, дык і немцы больш не прыходзілі «здавацца». Вось, браткі, што я думаю: сёння мы пакажамся ў вёсцы, таксама правядзём назіранне з могілак і адыдзем начаваць у поле, каб на світанні мы маглі бачыць, хто куды і адкуль ідзе. Карацей, увесь рух вёскі. Валя ўжо паглядае на сваю сукенку. Світку на ноч знойдзем, не замерзнеш.
- Не-е, - саромеючыся, адказала дзяўчына. - Я толькі думаю, колькі трэба мець і развагі, каб ваяваць і жыць.
- А-а, у лагеры ты б гэтага не ўбачыла. Там стаяць сакрэты, вартавыя, спі сабе. А дыверсанту трэба кожны крок узважваць. Хлопцы вось ведаюць.
Партызаны засмяяліся.
- Камандзір, навошта Валі світка, я накрыю яе, - сказаў Анатоль.
- Ну, ну, ты ўжо сваю «пралетарачку» накрывай. Ці прыгожая яна? Як, Павел, ты больш разбіраешся?
- Нішто сабе!
- Я вам не пакажу.
- Пакінуў камандзіра і паляцеў на яго кані.
- Хто ж ведаў, што так здарыцца, - спахмурнеў Анатоль.
- Нічога, будзем вяртацца назад, мы да яе ўсе заедзем. Я таксама люблю слухаць гітару.
Паўз акно мільганулі тры постаці, і партызаны сціхлі. Першай зайшла ў хату дачка Ігната, прывіталася. Але ад парога не адыходзіла.
- Праходзьце і сядайце, - прапанаваў Валодзя.
- Я разгубілася, тут столькі хлопцаў.
- Дык вы ж ведаеце ўсіх. Я і то прыпамінаю вас. Калісьці былі на нашай вечарынцы.
- Я вас таксама памятаю, але вы вельмі змяніліся.
- Час прайшоў.
- Так. На майго мужа падобны сталі.
- Гэта толькі формай. Але ж ваш муж лейтэнант быў. Памятаю, хваліліся, - засмяяўся Валодзя. - Толькі не ведаю, як завуць вас.
- Лора.
- Ларыса Ігнацьеўна, значыць. Праходзьце.
- Жанчына прайшла і села на бацькава месца.
- Мы вас запрасілі, каб даведацца, хто вам сказаў у мінулы раз, што ў вашага бацькі знаходзяцца партызаны.
- Не памятаю. Немцы стаялі ўбаку, а нас, жанчын, многа сабралася... - яна задумалася.
- Ну і што далей?
- Нехта тады сказаў, каб я схадзіла да бацькі і паведаміла партызанам, што немцы прыйшлі здавацца. Я спачатку адмаўлялася, што ніякіх партызан у бацькі няма. Але мяне пераканалі, што немцы прыйшлі, каб іменна здацца ў палон.
- А вы ведалі, што партызаны тут ёсць?
- Мяне запэўнілі, што ёсць. Я прыйшла і сапраўды...
- Хто, хто вас запэўніў?
Жанчына зноў задумалася і адказала:
- Не памятаю.
Валодзя некалькі хвілін маўчаў, а Анатоль са злосцю заўважыў:
- Тады яна ведае ўсіх, хто там быў, няхай назаве, а я зараз жа прывяду іх сюды.
- Так, назавіце жанчын. Ці таксама не памятаеце?
- Мне загадалі не казаць, а чаму, я не ведаю.
- Хто? - падхапіўся камандзір. - Немцы?
- Не.
- Жанчыны?
- Ну і яны.
- Хто першы? Адзін хтосьці ж сказаў?
- Поп, - ціха сказала Ларыса Ігнацьеўна. - А ён вёску выратаваў, і ўсе яго слухаюць. Але каб я ведала, што так здарыцца, то, наадварот, перадала б, каб партызаны ўцякалі.
- Чаго ж вы баяліся прызнацца?
- Ды што здарыцца з папом, дык мне ад бабулек-суседак жыцця не будзе, з'ядуць. А забітага партызана ўжо ўсё роўна не вернеш.
- А колькі ён мог бы яшчэ знішчыць, вы пра гэта не думалі?
- Я думала, што партызаны пасля такога выпадку ўжо не трапяць на такую вуду. А дурная, і не падумала, адкуль поп ведае, што немцы здавацца ідуць, бо пры нас ён з імі не размаўляў. Праўда, я папу не паверыла. Але падышоў да нас афіцэр і гаворыць: «Дзе партызаны, мы плен, мы плен». Я гляджу - ён быў без зброі, у руках трымае чамадан. Ну, я і пайшла...
- Мы за тое не абвінавачваем, верым, што вы хацелі добрую паслугу нам зрабіць, але ж ваша непрызнанне магло прывесці да гібелі ўсіх нас. Воляй-няволяй вы дапамаглі ворагу, а гэта ўжо злачынства.
- Каб я ведала, што вы тут, я прапанавала б не заставацца нанач.
- А каго трэба баяцца, вы б не сказалі.
- Можа б, канкрэтна і не сказала, а што баяцца трэба...
- Добра, толькі я вам напаследак скажу, што так жонцы савецкага афіцэра да сваіх людзей адносіцца няможна. Калі на каго падазронасць пала, што ён здраднік, трэба паведаміць нам, а мы разбяромся. Можаце ісці.