- Вы да каго? - запытаў хлопец.
- Мне патрэбны Ядловец або Сяргееў.
- Так, яны тут.
- А Міколу Верасава, Анатоля Зубёнка ведаеш?
- Я іх ведаю, але ж яны не ў нашым атрадзе. Вам тады трэба ісці далей, туды, пад гравейку.
- Што, ты не хочаш, каб я да вас заходзіў?
- Ідзіце вось па гэтай сцяжынцы. Там вартавы вас правядзе да камандзіра.
Валодзю яшчэ раз давялося адказаць пароль, пакуль ён трапіў у будан да камісара брыгады. Сяргееў ужо спаў, і калі вартавы разбудзіў яго, той засвяціў ліхтарыкам і пазваў свайго старога сябра. Камісар абхапіў Валодзю рукамі і пацягнуў за сабой. Валодзя ў цемнаце зажмурыў вочы і стараўся стрымліваць слёзы, але адчуваў, што яны ўсё роўна коцяцца, коцяцца...
- Чаго ты маўчыш, скажы хоць слова? - трос яго Сяргееў.
- Я як толькі прызямліўся, то чамусьці знікла ўсякая ахвота гаварыць, а засталося толькі жаданне слухаць, Аляксандр Данілавіч. Мяне цікавяць вашы навіны.
- Есці хочаш? - запытаў камісар.
- Не, я нядаўна вячэраў.
- Тады кладзіся побач са мной.
- Гэта іншая справа, адпачыць трэба, - складаючы свае рэчы ў куток будана, сказаў Валодзя.
Сяргееў зноў запаліў ліхтарык. Партызан скінуў боты і лёг.
- Ну, расказвайце, Аляксандр Данілавіч, як вы тут ваюеце?
- Туга было, туга, брат. Страшэнная блакада прайшла. Немцаў было поўна, танкі, самалёты... Але нашай брыгадзе пашанцавала выйсці з-пад удару. Ведаеш, балоты нас выратавалі. Гітлераўцы кінуліся на прачоску глухіх лясоў, а мы прабраліся ім у тыл і размясціліся ў балоце ля Дубовай Грады. Вельмі шкада мірных людзей. З іх фашысты паздзекаваліся: стралялі, палілі. Цяпер вялікія нямецкія часці стаяць у Шацілках і Жлобіне. І наша дзейнасць пакуль што скутая.
- Ну, а як Дубовая Града?
- Цэлая. Яна цяпер ужо не лясная вёска, і немцы абышлі яе. Бачыў я тваю маці. Спецыяльна наведаў.
- Ну і як яна там?
- Распытвала ўсё пра цябе, скажы ёй, пераляцеў ты лінію фронту ці не.
- Так... А група наша дзе?
- Малайцы хлопцы. Усе жывыя, многа дыверсій зрабілі. У нас жа цяпер тры атрады, і твая група засталася ў «Будзёнаўца». Праўда, яна цяпер не ў атрадзе, а ў спецыяльнай сапёрнай роце.
- А чаму гэта?
- Камандзірам там былы сапёр Шаблін Пётр Ягоравіч. Дык рота будуе брыгадны шпіталь, а сам камандзір, які добра ведае падрыўную справу, узяўся падрыхтаваць яшчэ адну-дзве групы. Вашу ж групу прызначылі з той мэтай, каб хлопцы перадалі свой вопыт.
- Значыць, мой камандзір будзе ваш калега?
- Так, баявы хлопец. Узнагароджаны ордэнам Чырвонага Сцяга яшчэ за баі ў фінляндскую.
- І быў у арміі палітруком роты? Трэба было хоць на атрад паставіць свайго калегу. Такі камандзір - гэта ж знаходка. У мяне ў шпіталі распытвалі, якія ў нас пасады ёсць, дык я абстрэленым салдатам гаварыў, што ім бы ўзвод тут далі.
- Ну, ведаеш, палітрук-то Шаблін, палітрук, але ж доўга адседжваўся.
- Не разумею вас. Дзе адседжваўся?
- Калі вялікая птушка ліняе, дык яна сядзіць у глухіх гусцяжах, каб бяспечней было. Я думаю, што Шаблін доўга вагаўся, пакуль да нас прыйшоў. Хаця ён нам прыводзіў усялякія довады: ад гаспадыні, у якой ён знаходзіўся, узялі падпіску ў воласці, што ён нікуды не сыдзе. А ў той гаспадыні дзеці. Можа, гэта і сапраўды так. Але ж у такі час камуністу нельга станавіцца і адной нагой у дрыгвянае балота, бо засмокча. А ён падпісак напалохаўся.
- А вы ж таксама былі ў вёсцы да сорак другога.
- Я быў паранены і адкрыта не жыў. Шаблін цябе не ведае. Трэба будзе сказаць, каб ён падабраў добрых хлопцаў для Міколы, а ты пойдзеш зноў сваю групу ўзначальваць.
Валодзя слухаў камісара, а запытаць пра Зіну саромеўся. Неўзаметку ён пачаў драмаць.
- Расказаў бы ты, як там у нас на Вялікай зямлі.
- А? Што?..
Сяргееў зразумеў, што Валодзя засынае, і сказаў:
- Працягнем размову заўтра. Ты стаміўся, спі, спі.
II
Цяпер адрэзак чыгункі Жлобін - Чырвоны Бераг гітлераўцы лічылі менш небяспечным. Абапал яны высеклі снегазатрымальныя палосы акацый і елак, і чыгунка была як на далоні. Многія вёскі, якія размяшчаліся ад чыгункі на палёт кулі, спалілі, а сялянам забаранілі араць зямлю і наогул з'яўляцца на гэтыя ўчасткі. Лес ад чыгункі пачынаўся кіламетраў за пяць, толькі ў адным месцы дробны бярэзнік з саснячком клінам уразаўся ў поле, на ўскраіне якога раскінулася вёска Залессе. Вёска раздзялялася на дзве часткі балацянкай, зарослай густым лазняком. Летам балацянка высыхала і толькі пасярод яе бег паўнаводны ручай.