- Я вас зразумеў, гэта калі нас не будзе чуваць, дык вы разведчыкаў за Бярэзіну накіруеце, - прыжмурыўся Валодзя і адразу ж перавёў размову: - Мяне здзіўляе, чаму немцы не будавалі ўмацаванні на рэчцы, а на чыгунку ў Слабаду прыслалі сапёрную дывізію?
- Хто іх ведае. Але ж там таксама рубеж вельмі зручны для абароны: узвышша, а на подступах - балота, - сказаў камбрыг. - Ды, наогул, калі б гітлераўцы затрымаліся на Бярэзіне, дык гэта б была іх агульная глыбокая абарона. Чыгунка ж адсюль недалёка.
- Нашы самалёты ўжо бамбілі ўмацаванні каля Слабады. Але ж, напэўна, рана яны гэта рабілі. Тады ўмацаванні яшчэ не былі, як кажуць, заселены, - разважаў Валодзя.
- Чаму, там ужо зенітак у іх многа, бо агонь быў магутны, - заўважыў Сяргееў.
- Зенітную артылерыю немцы ў апошні час падцягнулі туды, раней не было. Дзе яна там стаіць? - задумаўся Валодзя. - Але я разведаю і паведамлю вам. У атрадзе з групы застанецца Іван Жураўчык. Калі спатрэбіцца сувязь са мной, накіруйце яго за Бярэзіну. Ды і Пыліла, можа, ачуняе.
Камбрыг і камісар выйшлі з бліндажа разам з Валодзем і праводзілі яго па лесе. Шуршэла пад нагамі пажухлае лісце, з лапак елак і соснаў сыпалася рудая ігліца, якую змяняла зялёная. Камбрыг ішоў першым. Затым ён спыніўся ля вялізнага сівога каменя на ўскраіне лесу, паставіў на яго нагу і ўсміхнуўся:
- Я яшчэ да вайны чуў легенды пра гэты камень. Адны расказвалі, што мужык запрог вала і паехаў на Вялікдзень у лес па дровы. Сек, сек, а калі вярнуўся да калёс, дык вол яго ўжо акамянелы ляжыць. Другія ж гаварылі, што гэты камень чэрці неслі ў Бярэзіну, але заспявалі пеўні, і яны не ўтрымалі яго, бо калі пеўні заспяваюць, сіла ў чарцей знікае...
- Больш верагодная, відаць, першая легенда, - сказаў Сяргееў. - Глядзіце, вельмі ж камень падобны на вала. І галава акрэслена і лапаткі, вядома, час крыху абрысы сцёр, а прыгледзішся добра - вол.
Валодзя пільна глядзеў на камісара, каб заўважыць, сапраўды ён так думае ці жартуе. Але Сяргееў засмяяўся, і хлопец зразумеў, што камісар сваёй фантазіяй абгрунтоўвае легенду.
- Ну, мне трэба спяшацца, каб да пеўняў быць на месцы. Бо і ў мяне, нібы ў тых чарцей, калі заспяваюць пеўні, дык сіла знікае, спаць хочацца, - засмяяўся Валодзя.
- Добра, - трасануў за плечы дыверсанта камісар. - Жадаем табе поспехаў і шчасця. Да сустрэчы на вызваленай зямлі.
Валодзя развітаўся з камбрыгам. Зрабіўшы некалькі крокаў, ён азірнуўся, памахаў рукой і знік у лясным гушчары.
XVI
На мокрую зямлю густа валіў снег. Чарнелі толькі свежыя дарогі, а тыя, па якіх ніхто не ступаў, зараслі быльнягом і цяпер ляжалі пад белай коўдрай. Падбяліў снег і дворышчы спаленых вёсак.
Фашысты паўзлі ад Бярэзіны наўпрасткі. Дзе-нідзе ім удалося фарсаваць рэчку, і цяпер яны ехалі і брылі разрозненымі групамі.
Работы дыверсантам было многа і асабліва Данілаву. Ён увесь час гарцаваў на Валодзевай кабыле і з снежнай муці выскокваў да немцаў, папярэджваў іх, каб не імкнуліся на гравейку, што вядзе на Слабаду, бо масты ўсе знішчаны і яна замініравана. Так ён накіраваў многа машын і пяхоты па грэблі ў балота.
Раптам дыверсанты заўважылі, што з правага боку гравейкі ў невялічкай вёсцы спынілася каля батальёна гітлераўцаў. Данілаў у гэты момант якраз пад'ехаў да сваёй групы.
- Таварыш камандзір, - звярнуўся ён да Валодзі, - немцы рухаюцца па пракладзенай дарозе ўслед за тымі, якіх я накіраваў у Алёс. А вы ўжо гравейку замініравалі?
- Мала мін, трэба эканоміць. Некалькі паставілі. Ты зараз жа здымай іх дарожны ўказальнік, бяры адну міну, паедзеш на тую дарогу і ўсё паставіш там. Указальнікам накіруй немцаў на нас, інакш кажучы, на гэту вёсачку. Міну пастаў за ўказальнікам на каляіне. Хто захоча ехаць прама, таму яна будзе пачастункам. Няпраўда, аглоблі павернуць. Калі добра сцямнее, мы раздзелімся на дзве групы: адна ў кустах ля гравейкі будзе, а другая падыдзе да вёскі. Як толькі накіраваная табой калона пакажацца, па ёй ад вёскі нашы хлопцы адкрыюць агонь, а ў адказ паляцяць нашы чэргі ў вёску. А калі немцы завяжуць між сабой бой, мы па кустах адступім назад. Нас сустракай вунь у тым лажку, зразумела?
- Так.
Данілаў узяў міну, выцягнуў кол з указальнікам і зноў знік у снежнай віхуры. Валодзя ўпершыню заўважыў, што кабыла не зусім ахвотна пабегла, і толькі цяпер успомніў, што хутка суткі, як яна не кормлена. Хлопцы грызлі сухары, а ў камандзіра ад учарашняга нічога ў роце не было. Не бачыў ён, каб і Валя свой рэчавы мяшок развязвала. Смачна запахла яго набрынялая скуранка, і ён некалькі разоў праглынуў сліну.
- Камандзір, дык чаго стаім? - звярнуўся Анатоль.
- Так, ты, Грышка і Калоша пойдзеце да вёскі, а мы з Валяй застанёмся тут. Калі пакажацца, што вашага агню мала, кіньце гранату, каб больш уцягнуць немцаў у бой.