Па сканчэнні тэрміну — жаніўся, працаваў нейкі час у розных халупнікаў майстрам, а потым «павесіў сваю шыльду», як казалі ў Вільні. У адносінах да яго гэта азначала, што зрабіўся ён шаўцом-адзіночкай.
Спярша і хлопчыкаў на вывучку да сябе не браў, працаваў адзін. Але вось, па просьбе Васілеўскай, трапіў да яго я. А калі пайшоў я ў школу, узяў ён Ромуся Рабэйку, ізноў жа па нечай просьбе.
Цяпер і я вярнуўся, і стала нас у яго двое хлопцаў. Ромусь быў старэйшы за мяне на год ці болей, але быў меншы за мяне. Худзенькі, чорненькі, ціхі, замкнуты ў сабе. Сірата. Калі я першы раз яго ўбачыў, мне зрабілася яго шкода.
Але не буду забягаць далёка наперад...
Вяржбіцкі вельмі любіў чытанне. Стараўся раздабыць і прынесці добрую кніжку. Калі работы пільнай не было, ён казаў мне чытаць уголас, а сам шыў боты і слухаў.
Чыталі мы кніжкі і на польскай і на рускай мовах, а таксама і на беларускай, толькі беларускіх кніжак было тады яшчэ вельмі мала, а якія і былі, то ўсе цянюсенькія.
Пыталі больш розныя апавяданні. З палітычных брашурак прачыталі: «Павукі і мухі» на польскай мове, «Чем люди живы» —на рускай і «Гутарку пра беднасць і багацце» — на беларускай.
Належаў гады Вяржбіцкі, здаецца, да «Польскай партыі сацыялістычнай». Спачуваў і сацыял-дэмакратам, што я ведаю з яго гутарак са мною пра майго бацьку.
Але ж, як успамінаю, хоць можа і памыляюся, меў ён большы нахіл да літаратуры і мастацтва, чым да палітыкі. Вельмі любіў вершы, п’есы, тэатр.
Яго выступленні на рабочай аматарскай сцэне заўсёды былі надта ўдалыя. А калі выступаў, дык ужо абавязкова вёў у тэатр цётку Зосю і мяне, каб мы потым навялі на яго крытыку ці пахвалілі.
З дзяцьмі на кватэры заставаўся Ромусь Рабэйка. Ну, яму таксама не было нудна. Ён бясконца, гады два, усё чытаў раманы Генрыка Сянкевіча — «Патоп», «Агнём і мечам», «Крыжакі» — што засталіся яму пасля смерці брата-інтралігатара.
Асабліва ўдавалася Вяржбіцкаму роля дзядулі ў п’есе «Банкі мыдлянэ» («Мыльныя пузыры»). А яшчэ меў ён адну ўдзячную ролю ў п’есе, я забыўся яе назву, таксама на польскай мове, дзе друкар Юхневіч іграў ролю «шаўца ў тэрміне».
Юхневіч, таксама адзін з прыяцеляў Вяржбіцкага, быў вельмі здольны да сцэны. Па замыслу аўтара гэтай п’есы роля «шаўца ў тэрміне» павінна быць дужа камічная. Але Вяржбіцкі і Юхневіч ігралі так, што пасля смеху хацелася плакаць.
Добры быў час...
Цётка Зося была вясёлая, прыветная маладушка. Часта прыходзіў дзядзька Ліцкевіч — высокі, светлавусы, заўсёды лагодны і вельмі жартаўлівы чалавек. Ён ведаў шмат народных беларускіх прыказак, смешных апавяданняў, жарцікаў і любіў пагутарыць, пасмяяцца.
Часта бываў «Тарас» — таксама вясёлы чалавек, здаровы, тоўсты, з рыжымі вусішчамі, што дражніўся з цёткаю Зосяю, празываючы яе — «Зося Рулек».
Дружбавалі з Вяржбіцкім — друкар Юхневіч, потым яшчэ дзядзька Язэп Туркевіч, сталяр з Пагулянкі. І ўсё гэта былі людзі, якія мне чым-небудзь падабаліся.
Я ўжо добра паняў шавецкае рамяство. Вяржбіцкі быў здаволены маімі поспехамі і ў лістах да майго бацькі хваліў мяне.
Бацьку майго раней ён ведаў мала, але цяпер завёў з ім перапіску і нават паслаў яму пасылку — яблыкаў, да якіх бацька мой быў вялікі смакун.
І якія ж яблыкі паслаў? — што прывёз «Тарас» цётцы Зосі з дзяцьмі. Праўдзівае «Тарасава» імя, як я ўжо адзначаў, Сцяпан Мільянавіч Каронес. Родам ён з мястэчка Чарэі, б. Магілёўскай губерні.
Там у іх растуць дужа добрыя антонаўкі, буйныя-буйныя, і ўвосень, як паспеюць, — вельмі смачныя, араматныя, усё роўна як крымскія яблычкі. А ляжаць могуць цэлую зіму, хоць да лета, і ўсё будуць цвёрдыя і сакаўныя.
Ездзіў ён у Чарэю ў госці і прывёз антонавак цэлы яшчык «на зіму цётцы Зосі і дзеткам»... А Вяржбіцкі адабраў цётцы Зосі і дзеткам дзесяткі два, а рэшту, у тым самым яшчыку, паслаў майму бацьку.
Бо ў Сібіры, — казаў ён, — яблыкаў няма, дык няхай яму там троху павесялее ад чарэйскіх антонавак.
Бацька мой быў цяпер ужо недзе за Чытою, на таёжнай станцыі з дзіўнаю назваю «Ерафей Паўлавіч». Працаваў там на пабудове дарог у тайзе.
* * *
Мне ўжо канчаўся шаснаццаты год. І скора скончыў бы я свой «тэрмін», аж прыходжу я аднаго разу да маці, на будзіловіцкую кухню, і бачу там у яе гасцей...
Сядзяць за столікам і п’юць гарбату — стараваты, пахілы мужчына з павіслымі бурымі вусамі, у злінялым пінжаку і прыгожая чарнавокая дзяўчынка маіх гадоў, тоўсценькая, круглатварая, з чырвонымі шчокамі і шырокім чырвоным ротам. А на лобе ў яе, каля валасоў, парадачны белы рубец ад даўняй раны.
І ў гімназічнай форме — гімназістка!