Насушыла яна сыну ў дарогу торбачку сухароў, усе лахманы яго залапіла, пачысціла, перамыла, рубля грошай у ражок хустачкі завязала і ў запазуху яму паклала...
Прывяла, на воз з баравікамі пасадзіла, паплакала — і з вясёлым Зэлікам, чалавекам таксама лёгкай рукі, як і яго жонка Добка, у свет, ці тое ў горад Свянцяны, выправіла...
Так, прыгожым цёплым днём увосень, паехала яшчэ адна вясковая бедната ў гарадскія пралетарыі.
VI. «ГОГЕЛІ-МОГЕЛІ»
Редкая птица долетит до середины Днепра...
М. В. Гогаль
Дабрачынны Зэлік адразу прыстроіў яго ў шавецкай майстэрні халупніка пана Халяўскага на Чабатарскай вуліцы. Шчасцю майго бацькі не было тады ні краю, ні меры — ад адной толькі думкі, што гэта ж ён у людзі выходзіць, шаўцом будзе, боты будзе шыць, грошы вялікія зарабляць... І толькі дзеля свайго малалецтва — часам плакаў ён спершапачатку, забіўшыся дзе-небудзь у цёмны куточак і ўспамінаючы маці і ўсе так мілыя цяпер яму Брудзянішкі. Але ўсё і на новым месцы яму вельмі падабалася. Найперш спадабаўся бацьку і сам пан Халяўскі — кароценькі, пузаценькі, крываногі. Шчочкі ў яго былі чырвоныя. Вочкі — мутныя, але добрыя, у жырку.
Ніколі нікога ён не біў. Хіба часам смаргаў троху за вуха і, не столькі злосна, колькі жартліва, прымаўляў:
— Пане хаме, пся крэў, пся крэў!
Як быццам спадабалася спярша і гаспадыня, пані Халяўская, пані Барбара. Была яна тоўстая-тоўстая, як бочка. І нізенькая, як і пан Халяўскі. Толькі рухавейшая.
Ён быў маўклівы, а яна — крыклівая. Крычала і яна таксама — не столькі ад злосці, колькі проста сваім бабскім звычаем. Смаргала не за вуха, а за валасы. І прымаўляла:
— Каб ты апруцянеў, холера, холера!
Як хлопчыку даволі ўжо дысцыплінаванаму, не дужа прыкра было яму і ад прычэпак старога майстра Сеўрука. Бо Сяўрук быў горкі п’яніца. А п’яніцы, калі вып’юць, нават многім падабаюцца. На іх п’яныя штукі любяць глядзець дзеці. На іх, п'яных, не брэшуць сабакі — і нават аббягаюць вакол іх, каб не зачапіцца. Праўда, майстар Сяўрук не быў вельмі пацешным п’яніцам. І выглядам сваім да сябе не асабліва вабіў. Быў ён худы, жоўты, з выбітымі спераду зубамі. І заўсёды казаў ён бацьку адно і тое самае, слова у слова:
— Эй, лапэтнік! Ці даўно лапці за рагаткаю пакінуў?— і злёгку, нечакана, біў яго далоняю пад санкі. Калі яму ўдавалася, што ў хлопчыка паказвалася з языка кроў, ён расплываўся троху злою, але ад шчэрбы даволі дабрадушнаю ўсмешкаю. І ўжо нібы звычайным жартам дадаваў, каб хлопец абадрыўся:
— Ну, салапяка! Соплі падбяры...
Аднак жа быў тут і абаронца: малады майстар Васілеўскі, родам з Вільні. Ён у такіх выпадках асаджваў Сеўрука :
— У гэтага лапэтніка хоць капота вейска, а ў цябе і капоты нема, голым целам свеціш. І ты б, лепей, сабе язык падсек...
Падабаліся бацьку і вучні-чаляднікі. Было іх тут чалавек 15—20. Усе яны былі такія ж хлапчукі, з вёсак ці з мястэчак, як і ён, толькі ўжо большыя і смелыя. Вядома, большыя тукалі на меншых. Часам і білі. Асабліва біўся Сеўрукоў сын. Але былі тут усе роўныя, ніхто нікога не ўпікаў за свінапаства ў вёсцы. І што найболей падабалася яму ў пана Халяўскага — гэта яда: кожны дзень на абед боршч і каша, з салам ці з алеем, а на вячэру — гарохавая зупа, а часам і кулеш са скваркамі.
Кухарка, цётка Анэля, глуханямая ад прыроды, варыла дужа смачна. І нічога з парцыёну ўкрасці не магла, бо пані Халяўская сама за ўсім зорка і пільна даглядала. Праўда, потым яда троху прыелася, што ўсё адно і адно з дня ў дзень. І часам было яе малавата, асабліва калі большыя чаляднікі налягуць і бачок да сябе блізка падсунуць. Аднак жа ўсё гэта было шчасцем, шчасцем, шчасцем... Бо разумеў ён, што вось — выбіваецца-ткі на дарогу. А малыя шмат што разумеюць не горш за дарослых.
Цётка Анэля, добрая жанчына, яго жалела, ласкава мычэла на яго, а то і давала скарыначку ад свае порцыі.
* * *
Працавалі ў майстэрні пана Халяўскага толькі чатыры дні на тыдзень, ад серады да нядзелі. Ну, затое ж і працавалі! Сядзелі ў суткі гадзін па васемнаццаць... Некаторыя далікатнейшыя засыналі за работаю і валіліся з-за столікаў сонныя на падлогу, на смех усім. На іх лілі вадою.
У нядзелю панХаляўскі ці пані Барбара, з кім-небудзь з чаляднікаў сабе ў дапамогу, вазілі зроблены заказ у Вільню і шукалі там новых заказаў.
Пакуль яны там шукалі, дык у панядзелак і ў аўторак амаль што не было работы. Ці была якая-небудзь невялічкая, выпадковая работа.
І вось, тры дні, пачынаючы з нядзелі, у чаляднікаў было шмат вольнага часу. Не ведалі, куды дзецца, чым заняцца. Хто большы — ішоў выпіваць.