«Vi, nigraj semantoj de malpaco, parolu nur pri malamo al ĉio, kio ne estas via; parolu pri egoismo, sed neniam uzu la vorton „amo“, ĉar en via buŝo la sankta vorto malpuriĝas!»
Tiam lia penso jam reflugis al Bjalistoko en la litva lando, al dolĉa kamparo ĉirkaŭ la urbeto, al pejzaĝo de l’ knabaj promenadoj, kiam la suno en la vespero ruĝigas la montetojn kaj nigrigas la linion de l’ arbaroj. Kiom da fojoj li vagadis kun fratino tra herbejoj florumitaj. Bonodoro. Zumado de l’ insektoj. Ruĝ-ora lumo vuala. Malproksima sonorilo de vilaĝo. Ili amis, ili sentis ĉion sia… En la urboj, kvar gentoj sin malamis:
«Vi staras nun antaŭ miaj okuloj, mia kara Litovujo, mia malfeliĉa patrujo, kiun mi neniam povas forgesi, kvankam mi forlasis vin kiel knabo. Vi, kiun mi ofte vidas en miaj sonĝoj, vi, kiun nenia alia parto de la tero iam povos anstataŭi en mia koro, vi atestu, kiu vin pli multe, pli kore, kaj pli sincere amas: ĉu mi, idea Esperantisto, kiu revis pri frateco inter ĉiuj viaj loĝantoj, aŭ ĉu tiuj personoj, kiuj deziras, ke vi apartenu nur al ili, kaj ĉiuj aliaj viaj filoj estu rigardataj kiel fremduloj aŭ sklavoj!»
9. Lingvisto
Reforma agitado en 1894. — «Delegitaro» kaj Ido en 1907. — «Iniciatinto, ne kreinto». — Zamenhof kaj de Beaufront. — Vivo kaj arbitreco. — El «Aldono al la Dua Libro». — Natura leĝo. — Teorio kaj praktiko. — Amerikaj filozofoj. — William James. — Henry Philipps. — Senrompa disvolviĝo. — Parolado en Dresdeno 1908. — Washington 1910.
Revojaĝinte Varsovion, el Anglujo Zamenhof kunportis impreson tre ĝojigan. Sed nur du monatojn li ĝuadis trankvilecon. Kaŝita glavo krevigis nubon en aŭtuno.
Se Esperanto progresadis tiel vaste dum la antaŭaj dek du jaroj, la kaŭzo ĉefa kuŝis tie, ke jam ĉesis diskutado teoria pri la lingvo mem. En la komenco, multaj aliĝintoj proponis iun aŭ alian reformeton. Demokrate Zamenhof aŭskultis ĉiujn, kaj raportis en la gazeto La Esperantisto kun fidela zorgo. Sed la ŝanĝoj proponitaj kontraŭis unu la alian. La unua rondo de l’ adeptoj spertis la samon, kiel la aŭtoro jam pli frue: nome, kio ŝajnas bela sur papero, tio montriĝas ofte nepraktika en la vivo. Plie kio plaĉas al la unu, tio ĝuste plej malplaĉas al alia. Kial do riski la mirindan vivantecon de la lingvo per danĝeraj rompoj?
En 1894 okazis du voĉdonoj de la centra Ligo. Ambaŭfoje la plejmulto rifuzis ĉiujn ŝanĝojn. De tiam la movado kreskis pli rapide.
Kontraŭ reformado staris ĉefe kaj eĉ fanatike markizo de Beaufront. En Ĝenevo li ĉeestis la kongreson, kaj protestis kun indigno kontraŭ la gazetoj, kiuj uzas novajn formojn.[24]
Memoriginte la oferon de siaj propraj preferoj pri lingvo, li teatre kisis sian Majstron sur la estrado de l’ ĉambrego. Tiu sceno videble ĝenis Zamenhof. En angulo de l’ salono murmuris voĉo de Bourlet: «Judasa kiso».
Honesta kaj lojala, la Doktoro ne ŝatis kredi la kulpigon. Kun dankemo li repensis pri la sindona laborado de l’ propagandisto franca: Lia karaktero kaj ideoj povis esti ne plaĉaj, sed lia merito restis granda.
En aŭtuno post Kembriĝo kunvenis en Parizo la estraro de la «Delegitaro por elekto de lingvo internacia». Fondita de la Pariza logikisto Couturat kun helpo de l’ Esperantistoj, ĝi kolektis la subskribojn de multnombraj societoj aprobantaj la ideon pri helplingvo. Ĝi celis peti l’ Asocion de l’ Akademioj, ke ĝi elektu oficiale unu lingvon. La respondo estis nea.
Tiam la fondintoj kunvokis al Parizo komitaton de scienculoj diverslandaj. Tri aŭ kvar ĉeestis mem.[25] La ceteraj sendis ĉu amikon, ĉu sekretarion. Oni petis Zamenhofon, ke li nomumu advokaton por Esperanto. Li proponis de Beaufront, kiel prezidanton de la Franca Societo propaganda. Li ne volus lin ofendi per alia prefero, kaj deziris montri al li fidon kaj dankemon.
Tiu fido estis trompita. Anstataŭ defendi la lingvon en la nomo de lia sendinto, la markizo rekomendis mem projekton prezentitan sub la nomo «Ido». Ĝi enhavis gravajn ŝanĝojn de finaĵoj, vortaro, kaj gramatiko. Couturat ĝin subtenis, ĉar ili preparis ĝin kune. Tiel nur Esperanto ne havis veran defendanton, dum ĉiuj sistemoj, Spokil, Parla, Bolak, ricevis advokaton, ofte la aŭtoron mem. Kredante, ke Zamenhof konsentos kun de Beaufront, la komitato decidis elekti Esperanton kun ŝanĝoj laŭ la senco de l’ «Ido» anonima, celante interkonsenton kun la Lingva Komitato.
Kiam la afero diskoniĝis, indigno skuis la Esperantistaron. La ekkrio de Bourlet ĉie ripetiĝis: «Trompo kaj perfido». Dum ses monatoj de Beaufront neis ĉion. Subite li konfesis, ke li mem estas la «Ido». Protestinte, la Lingva Komitato rifuzis ĉiujn ŝanĝojn. Dume Couturat jam komencis disvastigi la projekton, kvazaŭ novan lingvon. Per konduto nek justa, nek lojala, de Beaufront difektis la sciencan diskutadon, kaŭzante la enmikson de sentoj ambaŭflanke.[26]
Zamenhof pli alte staris. Kvankam naŭzita, li proponis lasi for la aferon pri personoj, kaj komenci novan ekzamenon de la ŝanĝoj en publika lumo. La rezultato estis sama: la plimulto ja preferis fidele daŭrigi sian vojon laŭ devizo de la pariza Profesoro Cart: «Ni fosu nian sulkon». Kiel ĉiam la Doktoro submetiĝis demokrate.
Konstante same li sin tenis jam de la komenco. En 1888 li skribis:
«Ĉio bonigebla estos bonigata per la konsiloj de la mondo. Mi ne volas esti kreinto de lingvo, mi volas nur esti iniciatoro.»[27]
Laŭ lia opinio, necesis iam semi en la mondo komunan fundamenton de la lingvo. Tion li faris per Unua Libro. Sed
«Ĉio cetera devas esti kreata de la homa societo kaj de la vivo tiel, kiel ni vidas en ĉiu el la vivantaj lingvoj… Kompetenta devas esti de nun, ne la aŭtoro aŭ ia alia persono; la solaj kompetentaj nun devas esti: talento, logiko, kaj la leĝoj kreitaj de la plej granda parto de la verkantoj kaj parolantoj… La lingvo internacia devas vivi, kreski kaj progresi laŭ la samaj leĝoj, laŭ kiaj estis ellaborataj ĉiuj vivaj lingvoj.»[28]
Senfine oni povus multigi tiajn citaĵojn de Zamenhof, por ilustri lian lingvan kredon. En tio lia genio montriĝis pli scienca ol la teorio de Couturat kaj de Beaufront. Ĉar vera scienco respektas la faktojn. Ĝi studas la vivon.
Ankaŭ scienco ne konas papojn. Dum ĉiam modeste la «iniciatinto» de Esperanto parolis nur pri «ceteraj lingvoj» aŭ «natura vivo», kaj fidis la popolon de l’ uzantoj, kontraŭe de Beaufront volis limigi la progreson per dekretoj. Estante ĉefesperantisto en Francujo, li konstante regis kaj ordonis. Li eĉ eldonis dikan libron de dogmoj gramatikaj.[29] Li insistis pri nura logiko, kaj malfidis ĉion tro naturan. Tre ofte li presigis en sia gazeto tiun frazon: «Antaŭ fakto ĝis nun neniam okazinta, estas malsaĝe peti instruon de historio!» Rimarkinde, la skribmaniero debofronta estis seka, rigida, tro «tradukita». Kiel en lia esperantismo mankis la interna ideo, tiel en lia stilo mankis tiu salo: la spirito de la lingvo. Laŭ propra komparo lia, Esperanto estis por li kvazaŭ marista signaro; por Zamenhof, lingvo vivanta. Fakte, la du viroj ĉiam reprezentis du komprenojn tre malsamajn. La idista afero nur akcentis tiun veron.
Pri propagando, de Beaufront ankaŭ ŝatis regon, kaj litere malpermesis al iu ajn en Francujo ion starigi sen aprobo lia.[30] Kun eldonista firmo li subskribis kontrakton tian, ke ĝi ne povis presigi libron, eĉ de Zamenhof, sen lia cenzuro.[31]
[26]
Eĉ idistoj bedaŭras tion. En sia
[30]
Vidu