Генадзь Ануфрыеў
Водбліскі
Галіне ФАТЫХАВАЙ — з удзячнасцю
Хворы зварухнуўся. Ягоная рука прыўзнялася і зноў бяссільна лягла на беласнежную прасціну. Доктар узяў гэтую худую, амаль што празрыстую, з сінімі венамі руку, паслухаў пульс. Потым апусціў і пахітаў галавой.
Перада мной ляжаў чалавек, якога я добра ведаў, так, як самога сябе. З ім звязана столькі радасных імгненняў у маім жыцці, колькі, відаць, і непрыемнага — якое я, не задумваючыся, дараваў яму. Гэта мой сябра Антон.
Падпарадкаваўшыся неўсвядомленаму імпульсу, я падышоў да акна. Пераставіць на падаконнік вялікую эмаліраваную міску, якую заўважыў у куце, і наліць у яе вады было справай некалькіх хвілін. У тое ж імгненне нешта асляпляльна яркае ўдарыла ў вочы. Гэта былі сонечныя промні, якія адбіліся ў вадзе. Па сцяне над ложкам хворага прабягалі блікі. Яны бруіліся, мянялі колеры, ствараючы нешта непаўторнае, што варушылася, жыло…
Я схапіў бязважкую руку і прыклаў да сцяны.
— Антон, блікі!
Пальцы сябра зварухнуліся, ён амаль што прыўстаў з ложка.
— Блі-кі… — пачуўся слабы шэпт. — Я змог…
— Так, ты змог, табе гэта ўдалося!
Яго пальцы выслізнулі з маіх і самі па сабе пачалі рухацца па сцяне, быццам хацелі намацаць, схапіць гэтыя няўлоўныя, нерэальныя стварэнні.
Раптам усё згасла. Я не адразу зразумеў, што гэта сонейка схавалася за воблакам. Антон адкінуўся на падушку. Яго грудзі часта ўздымаліся, дыханне было няроўнае. Дзве слязінкі выслізнулі з-пад прыплюснутых павекаў і павольна папаўзлі па бледных шчоках. Я не змог больш заставацца ў палаце. Дастаў з кішэні ключ, паклаў на тумбачку, расчыніў дзверы і выскачыў з палаты.
— У фарбах.
— Ведаеш, дзве твае карціны купілі. У мастацкім салоне.
— Ведаю. — Ён засмяяўся. — Гэта ўсё не тое.
— Што — не тое? — Я здзіўлена паглядзеў на яго.
— Усё. Усе мае папярэднія работы. Ды ты садзіся. Пайду прыгатую каву.
Пакуль ён мыў рукі і гатаваў духмянае пітво, я агледзеў знаёмую мне кватэру. У глыбіні драўляная лесвіца нібы хавалася ў прыцемку, яна вяла ў майстэрню — быццам пераход у іншы, «яго» свет. Я падняўся наверх.
Паветра тут здавалася халаднейшым, чым у гасцёўні. Скрозь вялізнае акно да самай столі лілося сонечнае святло, дзесьці з гудзеннем білася аб шкло муха. Пахі фарбаў і яшчэ нечага няўлоўна-знаёмага, што хвалявала, — гэтыя пахі знаёмыя мне з дзяцінства. Так пахла ў доме маёй бабулі пасля яе смерці — старымі рэчамі, запыленымі кнігамі і адзіноцтвам…
Пачуліся крокі на лесвіцы. Антон падаў мне кубак гарачай духмянай кавы.
— Ну, як твая работа? — я падышоў да мальберта і скінуў покрыва. Няскончаны партрэт дзяўчыны. Паэтычны сімвал маладосці і чысціні.
— Ды так, патрошкі, — ён паціснуў плячыма.
У куце я заўважыў вялізнае прыкрытае палатно.
— А гэта што? — наважыўся адхінуць прасціну, але голас Антона спыніў мяне.
— Не, гэта не глядзі.
Ён рашуча сціснуў маю руку. Узнікла няёмкая паўза. Не помню, каб калінебудзь раней адчуваў сябе з сябрам так няўпэўнена. Бадай, ён вельмі змяніўся, я не ўгледзеў пачатак гэтай перамены. Напружанасць амаль адчувалася, і мяне ахапіла незразумелае прадчуванне бяды. Гэта была не беспрычынная, а абсалютная — і ад гэтага яшчэ больш незразумелая — упэўненасць у блізкасці чагосьці жудаснага і непапраўнага.
Я дакрануўся да рукі сябра, і ён здрыгануўся.
— Антон, апошнім часам ты мала малюеш, не ўдзельнічаеш у выставах. Што здарылася?
На імгненне яго вочы ажывіліся, і ён насмешліва зірнуў на мяне.
— Ты ж ведаеш, я асвойваў тэхніку раздзельнага вытанчанага мазка з захаваннем аб’ёмнага адлюстравання.
— Лухта! Прабач, але гэта не тлумачэнне.
Ён пільна ўгледзеўся ў мяне.
— Добра, так і быць, патлумачу. Як табе ўжо сказаў, усё напісанае мною раней — глупства, — ён падняў руку, спыніўшы мае пярэчанні; у вачах з’явіўся дзіўны, незнаёмы бляск, голас узвысіўся. — Помніш Філонава? Задача мастака — перадаць усю паўнату жыцця, аж да самага руху малекул. «Відушчае вока» перадае толькі контуры; сутнасць жа ў тым, каб перадаць утоеныя працэсы!
— Ты хочаш стварыць цуд! — неасцярожна заўважыў я.
Ён страпянуўся.
— А што такое цуд? Цуд ёсць праява, а дакладней сказаць — прарыў у нашу паўсядзённасць будучай паўсядзённасці. Сёння гэтыя прарывы адзінкавыя і таму здзіўляюць. Але ж яўнай мяжы між нашай і будучай, «цудоўнай», паўсядзённасцю быць не можа. «Цуды» павінны здарацца ўсё часцей, і калі мы да іх прызвычаімся, яны перастануць быць цудамі і пяройдуць у штодзённасць. Як ты ўжо ведаеш, я шмат, вельмі шмат працаваў над тэхнікай. У мяне ёсць адна запаветная ідэя, калі хочаш, — мара. Глядзі!