А Ахотнікаў тады яшчэ прыбавіў:
— Не прывёў бы тады лёс на карабель — быць бы яму старшынёй нейкага калгаса. Такога сабе моцна і ўстойліва сярэдняга. Уся матчастка ў поўным парадку. Людзі жывуць, нібы ў хрыста за пазухай. Начальства не ездзіць, давярае. Журналісты таксама, бо лаяць няма за што, а і хваліць дужа — таксама. I, вось глядзіце, мы суседзі, я сам бранскі воўк, а ні Балтыка, ні Поўнач, ні тутэйшыя мясціны з яго ніколі не выбілі і не выб’юць магілёўскага мужыка... Палова слоў, палова фраз — адтуль. А ён і жыў там без году тыдзень, дзесяць гадоў, ды ў водпуск часам наязджаў. Гэта як зразумець, га?
Памаўчаў. Потым далей:
— I вось што цікава, капітан, я такіх дактароў навук нават ведаў. Гэта ўжо ад натуры. Бываюць такія, што й тры ўніверсітэты ім не памогуць. Ні французскі, ні рускі, ні нямецкі. Непрабівальныя мужыкі. У мяне знаёмы быў, таксама сусед, з-пад Барысава, з пад Студзёнкі. Ну, той, дзе на Бярозе Напалеон армію пагубіў. Доктар навук, адзін з лепшых матэматыкаў у саюзе, галава, тры гады ў Індыі выкладаў, некалькі моў, у прыватнасці, англійскую ведае. А «thе» ў яго ўсё адно як «дзе» гучыць, і думае ўсё роўна па-барысаўску. Ведаеце, што ён зрабіў, калі яго ў Парыж паслалі? Гуляў, убачыў калону Напалеона і з гэткім першабытным гумарам спытаў: «Што, падла, помніш Бярэзіну?»
Адмірал з капітанам засмяяліся і адышлі. Ды ён і без таго даведаўся зашмат. I хаця параўнанне з доктарам, які выкладаў у Індыі, лесціла Дубаўцу, у душы нешта ўсё ж варухнулася. Не зусім прыемна. Што зробіш, калі галовы ва ўсіх розныя: у адмірала, капітана, доктара і ў яго? А значыцца, розны лёс. Той жа капітан Кулінчанка — Дубавец ведаў гэта — сказаў пра яго аднойчы так:
— Усё ў яго будзе ў ажуры. I тэхніку зберажэ, і людзей... да пэўнай мяжы. Наколькі гэта прадугледжана. Бадай што і не болей. А людзі гэта адчуваюць.
Мічман у глыбіні душы таксама адчуваў спразядлівасць гэтых слоў. Усе так лічылі.
Ён зноў закурыў і, моршчачыся, пацёр ключыцу.
«I ўсё ж ён так і дажыве свой век на караблях, бо куды ж яшчэ? Карабель узяў яго тады, у вайну, калі ён, Сцяпан, паміраў з голаду. Узяў «сурова», бо разумеў, што бэсціць дарэмна нельга. Абразіцца хлопец: вайна. Не дзіця ж. У свае дванаццаць бачыў, што і сталаму хапіла б. Але і свавольства рознага, накшталт «прадзьмуць макароны на камбузе», або «прынесці вядро сухой пары з машыннага аддзялення» таксама не было. Нельга: «сынок».
I ён прывык лічыць карабель адзінай суцэльнай істотай. Ад бака да юта з усімі машынамі, людзьмі, тралам гэта быў нібыта суцэльны арганізм, у якім кожная частка «неўзаемазамяняльяая».
Любоў да людзей ён пераносіў на ваенную службу ўвогуле, бо людзі былі часткай гэтай службы, магчыма, лепшай. Ды і пра тыя мясціны, адкуль ён паходзіў, як здавалася яму, ніколі не думаў. Праўдзівей, думаў...
Ну, так, ён, вядома ж, помніў цёмныя ад часу дошкі столі і сучкі ў іх, якія можна разглядаць гадзінамі, лежачы на печы, помніў, як цягнуцца ўздоўж цвёрдай сцежкі белыя бярозы і замшавыя асіны, як залацее за імі мора лубіну. Часам яго цягнула туды, у водпуск. Але што з таго? Цяпер над ім была снежная столь каюты, а замест залатога мора — свінцова-сіняе, колеру «прускага блакіту», як не зусім дасціпна сказаў аднойчы «карабельны мастак», мінёр Анатоль Каня. Зямляк, «зямеля», як тут казалі, толькі што не з Магілёўшчыны, а аднекуль ці то з-пад Слоніма, ці з-пад Шчучына.
Ён не ведаў, што гэтая так званая «бацькаўшчына» сядзела ў ім мацней, магчыма, чым ва ўсіх тут. Як дрэва не ведае, што яно з зямлёю — адно. Магчыма, многія яго і не разумелі менавіта таму, хоць ён ніколі не падвёў іншага ні перад суседам, ні перад начальствам. Адны ставіліся да яго абыякава, другія — з сухаватай насцярожанасцю, трэція нават з лёгкай непрыязню.
— Службіст... Сухар... Гумару няма...
А гумар у яго быў. Змрачнаваты. Толькі гумар гэты мала хто разумеў, бо і ён, гумар, у яго быў спецыфічны, магілёўскі. I валодаў ім толькі ён.
Пра чалавека з невядомым мінулым і няпэўнымі паводзінамі, цяпер, якому, аднак, даверылі важную справу, ён мог сказаць:
— Прыйшоў сюды з чужых рук, а ты яму вер.
I мог сказаць, убачыўшы матросаў, што ідуць у лазню:
— Патопалі хлопцы на голы банкет.
Толькі аднойчы ён быў здзіўлены. Гэта тады, калі, падарваўшыся на міне, ляжаў у шпіталі. Столькі яму, здарался, прыносілі падарункаў. Ён, дужа стрыманы, быў крыху падазроны да чужых пачуццяў.
Але пасля ён і для гэтага знайшоў палічку. Так, не дужа любяць, але, мабыць, крыху паважаюць, бо ніколі не быў з пароды «сачкоў», ніколі не перакладаў сваёй работы на чужыя плечы. Наадварот, браў частку яе з нязвыклых, слабых плячэй на свае. Без работы ў жыцці што ж? 3 нудоты апруцянееш.