— Іх ужо даўно не выпускаюць. Але адна, здаецца, захавалася, — паведаміла жонка, поркаючыся ў швейным бардачку.
Схапіўшы шпулю і даўгую нітку, пісьменнік пабег на кухню, знайшоў пустую пушку запалак, прабіў у ёй відэльцам дзірку. Пусціўшы канец ніткі ў дзірку, ён прывязаў з адваротнага боку абломак запалкі, а другім канцом ніткі перахапіў шпулю няшчыльнай пятлёй.
— Усё, Ваня, гатова. Мы гэтую штуку «радзівам» называлі. Прыцісні пушку да вуха і слухай.
Дзед нацягнуў нітку, стаў круціць пальцамі шпулю.
— Ну, чутна што?
Унук закапыліў вусну.
— Ану, дай я паслухаю, а ты шпулю крутні.
У дзяцінстве пустая пушка азывалася гучным трэскам, а тут толькі ціха шамацела.
— Зразумела, — прамармытаў пісьменнік, не адрываючы «радзіва» ад вуха. — Раней пушкі са шпону рабілі, таму і добры быў рэзананс. А цяпер з кардону робяць. Таму нічога і не чуваць, — дзед з пакутаю перавёў дых. — І этыкеткі былі прыгожыя. Я іх, дарэчы, збіраў. І дагэтуль памятаю запалкавыя фабрыкі, — дзедаў голас прыкметна пажвавеў: — «Пралетарскі Сцяг», горад Чудава, «Гігант», горад Калуга, «Перамога», горад Ніжні Ломаў, Балабанаўская эксперыментальная запалкавая фабрыка…
Пералік спыніла жонка. Убачыўшы, што муж прыціскае да вуха пушку запалак, спрабуючы там нешта пачуць, яна з інтанацыяй панікі прамовіла:
— Зусім стары здзяцінеў.
— А ў цябе, бабуля, было радыё? — запытаўся ўнук.
— Якое там радыё… у нас электрычнасць з’явілася, калі я ў трэці клас пайшла.
— А ў вас што, і інтэрнэту не было? — цяпер ужо з інтанацыяй панікі выгукнуў унук.
Дзед з бабай пераглянуліся.
— Хрушчоў у пушку ад запалак напхаем і слухаем, як яны шкрабаюць. Вось гэта мы «радзівам» і называлі. Маці, памятаю, паглядзіць і жартам пытаецца: «Ну, што там кажуць? Новага касманаўта не запусцілі?»
Журлівая ўсмешка збегла з бабіных вуснаў.
— А чаго ты тут папер накідаў? Ці не збіраешся свой хломазд выносіць?
Янка Дудок адчуў раптам лёгкую млосць, і ў яго задрыжэлі рукі. Ён паглядзеў на перакрыжаваную сінім алоўкам старонку, і ў яго ўзнікла палкае жаданне перакрэсліць — вось так, тлустым крыжам, — усё сваё мінулае жыццё. Пісьменнік падняўся, адсунуў убок жонку, якая стаяла ў пройме дзвярэй, і палез у кладоўку. Доўга там поркаўся, нарэшце выцягнуў вялізны поліэтыленавы мех і рушыў да кніжных паліц.
Першымі ў мех паляцелі дзіцячыя кніжкі, якія калісьці напісаў.
— Божухна, нарэшце! — са стогнам прамовіла жонка. — Колькі ж можна дыхаць гэтым пылам?
— Ды памаўчы ты… — не павярнуўшы галавы, азваўся пісьменнік.
Тым часам унук усяго гэтага не чуў і не бачыў. Разявіўшы рот, ён ціснуў пальцам на айфон, спрабуючы знішчыць трохгаловага базылішка, які ляцеў над зямлёй і пякельным агнём пляжыў наваколле.
Патрыцый
Сумным восеньскім днём празаік Аскольд Марцэвіч сядзеў за камп’ютарам і пісаў чарговы аповед. Сівенькае, алавянай водцені паўсвятло цадзілася ў вокны, наганяла дрымоту, крывіла абамлелым позехам пісьменніцкі рот, і Аскольд, штохвілі зяхаючы, керхаў ды паціраў задумліва-маршчыністы лабешнік. І пасля кожнага такога позеху кот Патрыцый, які спаў спаў на другім баку манітора, варушыў вухам і ціхенька вякаў.
Аскольду не пісалася. Захрас на самым адказным эпізодзе, і ўваччу ўжо другі дзень запар брыніў напісаны заўчарашнім вечарам дыялог.
— Ты мяне гоніш? — Андрэй споўз з канапы, укленчыў перад Наташай, крануўся вуснамі дзявочага калена.
— Не, толькі не гэта! — Наташа прыхапілася, абцягнула спадніцу.
— Наташа, я магу развітацца з жыццём, але не з надзеяй — надзеяй бачыць цябе побач…
— Андрэй, не трэба… — дзяўчына ўспыхнула, мелькам зірнула на гадзіннік.
— Ты кагосьці чакаеш? — Андрэй цяжка, як прыціснуты цяжарам Атлант, падняўся на ногі. Ты чакаеш Аблонскага?
Далей пісаніна не ішла. Герой аповесці развітваўся са сваёй каханай, мусіў сказаць нейкія шчымлівыя словы, але словы тыя не нараджаліся. Паволі санлівасць збегла з вачэй і пісьменнік усё з большым раздражненнем і злосцю глядзеў на манітор. І вось, нарэшце, чхнуўшы, Аскольд прасвятлеў тварам, пальцы заляпалі па клавіятуры, і на экране з’явіліся наступныя радкі:
— Наташа, з Аблонскім ты загінеш, а разам з табою загіну і я! Мне не перажыць… чуеш? не перажыць нашага расстання…
Хвіліну пісьменнік мыліў вуснамі, вывучаў напісанае, потым мацюкнуўся, рашуча сцёр — і гэтыя радкі, і палову раней напісанага дыялогу, — і з інтанацыяй лёгкай істэрыкі прашаптаў:
— Патрэбныя нестандартныя хады.
Пад бокам, блытаючы думкі, зазваніў тэлефон.