— Скончылася праца, — маці папраўляе збітыя валасы. — Учора прыйшлі, а нам кажуць: разыходзьцеся, цэх зачыняецца.
— А што ж гэта робіцца? — плаксіва енчыць цётка Юстына, выціраючы вочы ражком хусткі. — Майго ж Тадэка ў войска забралі. Спачатку казалі, у паліцыі будзе служыць… — цётка заліваецца слязьмі, і маці, незаўважна для госці, ківае на дзверы.
Радасны, збягаю па прыступках, падбягаю да падвальнага акенца, стукаю косткамі пальцаў па фанерыне і чую прыглушаны жаночы голас: «Нікуды не пойдзеш». Усё зразумела: Юзіка гэтаксама не пускаюць на вулку.
Да тумбы падыходзяць людзі.
— «Польскія летакі бамбардуюць Берлін, — хтосьці чытае газету ўслых. — Летакі эскадрылі “Ласі пазнанскія” здзейснілі дзёрзкі налёт на берлінскі аэрадром. У выніку гэтай акцыі была знішчана значная колькасць нямецкіх бамбавозаў…»
— Не чытайце гэтай лухты! Хутка швабы тут будуць, — гукаюць з другога боку вуліцы.
Там стаіць паранены капрал. Адна рука ягоная боўтаецца на тальмаху, а другой рукой абхапіў за шыю маладзенькую пеленгнярку, якая дапамагае яму ісці.
— Панове, не слухайце панікёраў! — загадна прамаўляе даўгяла ў фацэтным капелюшы. — Гэта ён чытаў услых газеціну.
Капрал адпіхвае пеленгнярку, робіць пару крокаў і стогне ад болю.
— Ах ты, курва! — гракае капрал, а перапуджаная пеленгнярка хапае яго за руку.
Даўгяла, зыркнуўшы спадылба, папраўляе капялюш:
— Я ж магу панам і зацікавіцца.
— Зацікавіцца? Запісвай, кур-рва… першы ўзвод… трэці швадрон пятага палка ўланаў Заслаўскіх! — капрал называе сваё імя і прозвішча, пеленгнярка малітоўна енчыць: «Пану нельга так хвалявацца!», а фацэт, насунуўшы капялюш на бровы, спешна адыходзіць убок.
— Чаму Францыя спіць? Чаму не дапамагае? — народу ля тумбы сабралася даволі шмат, нават не бачна, хто пытаецца.
— Як жа… дапаможа… як хваробе кашаль, — выдыхае разам з махорачным дымам сівы дзед у даматканай світцы. Дзед мовіць не па-польску, а «па-простаму».
— Вы, беларусіны, толькі і чакаеце нашага скону, — устаўляе слова па-моднаму апраненая кабета. Модніца адмахваецца ад махорачнага дыму, збіраецца нешта сказаць, але ў гэты міг у небе нараджаецца густы самалётны гуд, і кабета, перажагнаўшыся, улякнута лапоча: «Хоць бы не бамбілі». Усе стаяць, увабраўшы галовы ў плечы, і спалохана сцепаюцца ад грукату пад’езных дзвярэй. Гэта Юзікава маці ляснула ўваходнымі дзвярыма. Задаволена паціраю рукі, і калі пані Зоф’я — так завуць кабету — заварочвае за рог суседняга будынка, шыбую да падвальнага акенца.
— Хутка немцы прыйдуць, — я дапамагаю сябру вылезці з падвала.
— Хто табе сказаў?
— Вунь той паранены капрал.
Капрал, на якога паказваю, паволі чыкіляе, абапёршыся на пеленгнярку, у бок шпіталя.
— Цябе за цыгарэты ўшчувалі?
— Ушчувалі.
— І мяне, — Юзік абабівае калашыны картовых штаноў.
— Панове, прашу ў кучу не збівацца і мітынгі не ладзіць, — пагрозлівым басам прамаўляе Скачыляс, падышоўшы да тумбы.
— Якія мітынгі?! — адзываецца модніца ў чорным капелюшы. — Газеты чытаем!
— Пачыталі і праходзьце. Не замінайце дарожнаму руху.
Наўкол між тым няма ніякага руху. Скачыляс любіць без дай прычыны чапляцца да людзей. Вось Тадэк, сын цёткі Юстыны, той ні да каго не чапляўся. Летась нават дапамог лятаўца змайстраваць, якога я потым на Панарскай гары пускаў. А цяпер Тадэк недзе ў войску, з немцамі ваюе.
Зрэшты, нейкі рух усё ж такі адбываецца. Ад Пагулянкі выруліў чырвоны арбон, а з завулка выехалі калёсы, наладаваныя прадаўгаватымі скрынямі. Ці не трунамі? Калёсы спыняюцца, двое рабочых здымаюць з іх збітую з дошак скрыню з надпісам «Гасьнік».
— Што за халера? — азываецца Юзік.
— Ты што, не бачыш? Супрацьпажарныя скрыні, — гучна, каб усе чулі, кажу я сябру. — Іх на сцены павесяць, вогнетушыльнік упіхнуць і на замок зачыняць. А бамбіць пачнуць — будзе чым агонь тушыць.
— А як тушыльнік дастанеш, калі замок павесяць? — не сунімаецца Юзік.
— Ключ камусьці пакінуць. Магчыма, тваёй маці.
Сябар з лёгкай трывогай паглядае ў канец вуліцы.
— Не, хлопе, як пачнуць бамбіць, ніякі вогнетушыльнік не дапаможа, — керхае дзед у даматканай світцы.
У небе густым чмяліным гудам азываецца самалёт.
— Нельга збірацца грамадой, бо як гахне бомбу — і разляцімся на шматкі, — з загаднай інтанацыяй прамаўляе Скачыляс. Паліцыянтам, відаць, далі загад разганяць натоўпы — вось ён і прыдумляе розныя жахі.
Як ні дзіўна, народ пачаў разыходзіцца. І першай, падцягнуўшы спадніцу, адскочыла ад газет модная пані.
Больш за ўсё віленчукі баяцца нямецкіх самалётаў. Навокал толькі і гамоняць пра тое, як швабы бамбардуюць Варшаву. Нас, на шчасце, не бамбілі. Я ўвогуле не ўяўляю — як можна паляцець у чужую краіну і пачаць кідаць бомбы на жывых людзей? Дзялюся гэтай думкай з сябрам.