— Слухай, Янка, а чаму цябе паліцыя не прыхапіла?
Хвіліну пануе ціша, якую перарывае абураны дзядзькаў голас:
— Ты што, агента дэфензівы ў маёй асобе ўбачыў? — дзядзька зноў чыркае запалкай. — Да мяне ўваліліся ды не заспелі. Пасля таго схапіў прымач пад паху ды ў Купрыянішкі кінуўся, да швагра. Увесь час там і адседзеў. Учора першы раз на сваім ложку спаў. Я, уласна, чаго завітаў, — пераскочыў на іншую тэму дзядзька Янка. — Трэба тэрмінова збіраць агульны сход. Зараз іду да Антона. Пайшлі разам… Ці жонка не пускае? — хмыкае госць, і бацька здымае з вешака палітон. Антон, вясёлы лысы дзядзька, раней часцяком да нас забягаў, а цяпер чамусьці не заходзіць.
На сняданак, як і ўчора, дарэшты абрыдлы жур. Ён трасецца на сподку, што тая квашаніна, і не лезе ў глотку. Трымаю сподак, глытаю кіславатую брыду і сядаю на падаконнік. На скрыжаванні стаіць жаўнер у шынялі. Каля тумбы сабралася жменя народу. Чарада галубоў узнялася ў паветра. На супрацьлеглым доме, якраз пад вокнамі цёткі Юстыны, з’явіўся яшчэ адзін надпіс: «Не слухай ману варожага радыё!» А можа, сапраўды немцы набрахалі, што занялі Берасце? Давячыся, глытаю рэшту журу, выцягваю з ранца падручнік па геаграфіі. Там, на першай старонцы, намаляваная мапа Польшчы. Ваджу носам, шукаючы Бжэсьць-над-Бугем, знаходжу той Бжэсьць і ўражана лыпаю вачыма. Як далёка зайшлі немцы! Перасоўваю палец да Баранавічаў, затым да Стоўбцаў і натыкаюся пазногцем на чырвоны пункцір мяжы. Вільні, можна сказаць, пашанцавала. Яна прыкрытая Літвой. Калі б не Літва, немцы б даўно нас дзеўбанулі, як любіць казаць дзядзька Янка. Напрасткі ад Юзікавых Сувалак да Вільні — крок ступіць.
На вулцы штосьці жаласліва гудзе, потым скуголіць, урэшце плаксіва завывае, і знадворку зычна гарлае Скачыляс:
— Грамадзяне, паветраная трывога!
— Збірайся хутчэй! — крычыць маці.
Мы бяжым, скачучы праз тры прыступкі, па лесвіцы, перабягаем вуліцу, даем нырца ў падвал супрацьлеглага дома. Дом стары, падвал там глыбокі, і ў ім можа прыхавацца, як сведчыць надпіс на сцяне, 50 асобаў.
У падвале цёмна. Разам з намі па пакручастых сходах спускаецца некалькі чалавек. Наперадзе войкаюць, і цэментавыя сходы здрыгаюцца: хтосьці спатыкнуўся і паляцеў долу. «Асцярожней. Асцярожней», — папярэджваюць з усіх бакоў. Спусціўшыся ў падвал, рухаемся ўздоўж сцяны, абмацваючы рукамі паветра, і маці, наткнуўшыся ў цемры на некага, узрадавана выдыхае:
— Ты, Юстына?
Цётка Юстына прыхапіла коўдру, і я ладкуюся на той коўдры, падбіўшыся пад друзлы цётчын бок.
— Мой жа ў горад пайшоў. Баюся, каб пад бомбы не патрапіў, — уздыхае маці, скалыхнуўшы вогнік васкоўкі, якую запалілі непадалёку.
Запалілі яшчэ адну свечку, і ў паветры запахла так, як у Святадухаўскай царкве, куды мяне вадзіў бацька. Адно што ў царкве светла і прасторна, а тут цёмна і задушна.
— Патушыце свечкі, і так дыхаць немагчыма, — выдыхае, уперамешку з кашлянінай, нейкі дзед.
— Дзверы адчыніце! Задыхнёмся! — чутны старэчы жаночы голас.
Дзверы адчыняюць, але дыхаць усё адно цяжка, я нават высалапіў язык.
Наструньваю слых, намагаючыся пачуць гукі выбухаў, але нічога такога не чую.
Дзесьці праз гадзіну, змучаныя і мокрыя, выпаўзаем з бамбасховішча.
— Чыгуначную станцыю бамбілі, — паведамляе Скачыляс, дапамагаючы нямоглым бабцям выбрацца з падвала.
Мы з маці не паспяваем дайсці да пад’езда, як зноўку, ужо з шалёнай натугай, пачынае завываць сірэна…
Увечары да нас забягае цётка Юстына.
— Людзі на пахаванне сабраліся, а немец па іх з кулямёта паласнуў. На Дамініканскай каля пякарні хлеб чакалі, а гэты паскуда на іх бомбу кінуў. І вязніцу бамбануў. А зладзеі, што там сядзелі, пахапалі торбы ды разбегліся. Нам вайна гора, а зладзеям радасць…
Сёння пахмурна і дажджыста. Выходжу з пад’езда і перш-наперш заўважаю: падвальнае акенца забітае не падгнілай фанерай, а бліскучай бляхай, з якой тырчыць крывая труба. Няйначай, у падвале паставілі жалезную печку. Дым з трубы не ідзе, значыць, Юзік з маткай пайшлі ў пральню. Мне раптам становіцца шкада сябра. Дарма ляснуў яго кніжкай. Ды тут жа схамянаюся, мацаю гузак на макаўцы. Ён па-ранейшаму шчыміць і крывавіць. Правільна зрабіў, што ляпнуў, — супакойваю сябе. Не будзе больш на беларусаў плявузгаць. Дзядзька Янка кажа, што ўсе нашы бядоты ад таго, што мы, беларусы, занадта рахманыя і самі сябе не паважаем.
Народу каля тумбы няшмат. Пры гэтым мінакі моўчкі праглядаюць газетныя старонкі і, не сказаўшы ні слова, адыходзяць. Я сунуся да тумбы. Цікава, ці пішуць там што пра Бжэсьць-над-Бугем.