Свежую газеціну наляпілі наўскасяк, закрыўшы плакат з выяваю Рыдз-Сміглага. Ад «начэльнага водза» засталіся вуха ды край рагатыўкі.
«Безнадзейнае становішча нямецкага флоту»; «У Славаччыне недахоп збожжа»; «Ваенныя аркестры авіятараў», — мільгацяць уваччу тлустыя загалоўкі.
— Як і вайны няма, — басавіта прамаўляюць за спінай.
— А пра што пісаць? Пра тое, што немцы Варшаву атачылі? — азываецца цётухна з лісіным каўняром на плячах. Каўнер той, як бачна, даядае ўвішная моль.
Леваруч з-пад газеціны вытыркаюцца дзве таўшчэзныя гарматныя стваліны, і я ў думках маракую: куды гарматы патрапяць, калі раптам стрэляць?
— Эй, хлопец, дзе тут жыве пані Юстына Мікалайчык? — пытаецца жаўнер, што спыніўся непадалёку.
Жаўнер толькі што з фронту. На ім выцвілая шапка і такі ж выцвілы мундур, прычым правае рукаво да локця абпаленае.
Паказваю на Юстынін дом.
— Вунь яе акно, з альвасам на падаконні.
Жаўнер глядзіць на акно, задуменна перабірае пальцамі лямку рэчмяшка, расшпільвае і зноў зашпільвае верхні гузік мундура. Яму, відаць, не надта ахвота ісці да цёткі Юстыны.
Здушаны лямант спыняе сэрца. Усе, хто таўчэцца каля тумбы, зацкавана глядзяць на акно з альвасам. «Сына, відаць, забілі… Якога сына? Ну Тадэка…» — гамоняць ля тумбы. Я адступаю, спінай наперад. Урэшце, чапляюся за нешта, падаю і, прыхапіўшыся на ногі, лячу дадому, каб распавесці пра цётчына гора. У пад’ездзе сутыкаюся з Рыдзам. Той на мяне нават не зірнуў. «Чорт з табой, — думаю я, узбягаючы па сходах, — цяпер будзеш паважаць беларусінаў».
Наступнай раніцы ўсёй сям’ёй п’ём гарбату з зёлкамі, і маці, шторазу ўсхліпваючы, распавядае, як учора ўвечары хадзіла да Юстыны.
— Той жаўнер казаў, што і да фронту не даехалі. За Беластокам немец наляцеў і цягнік разбамбіў. Прынёс Тадэкавы дакументы… а яны ўсе крывёю запэцканыя, — маці гучна шморгае носам, і буйная слязіна ціўкае ў кубку гарбаты.
Хтосьці нецярпліва і ўпарта стукае ў дзверы.
— Паліцыя, — шапоча маці.
— Адчыніце! Свае! — гучыць за дзвярыма знаёмы голас.
— Здарылася што? — у голасе бацькавым гучыць трывога.
— Здарылася, браток, — дзядзька Янка ўвальваецца ў хату, плюхаецца на крэсла, зморана пераводзіць дых. — Саветы ідуць.
— Як ідуць? Куды? — маці спалохана жагнаецца.
— Куды-куды… да нас, вядома, — дзядзька Янка сёрбае гарбаты з матчынага кубка. — Раніцою перадалі: «Савецкі ўрад даў загад Чырвонай арміі перайсці мяжу ды ўзяць пад ахову жыццё і маёмасць насельніцтва Заходняй Беларусі».
— А можа, да нас не дойдуць? — маці дрыжачымі рукамі падлівае з імбрыка гарбаты, і тая праліваецца на абрус.
— Як жа… не дойдуць. Ад Радашкавічаў да Вільні рукой дастаць. Так што сустракайце дарагіх гасцей.
Маці ўсхліпвае і жагнаецца.
— Будзе вялікая вайна, — бацька ўсхвалявана, па прыкладу сябра, шнуруе вакол стала. — Нямецкае войска прэ з захаду, савецкае — з усходу, дзе-небудзь пад Гораднам сутыкнуцца і пачнуць кіямі рэбры мацаць.
— Не пачнуць, — дзядзька адкідваецца на прыслон крэсла. — Нездарма ж у жніўні Рыбентроп у Маскву гойсаў. Там аб усім і дамовіліся: дакуль саветы даходзяць, дакуль немцы.
— Ты думаеш?
— А тут і думаць не даводзіцца.
— І што рабіцьмем? — бацька хадзіў у адзін бок, цяпер прайшоўся ў другі.
— Перш, чым да вас забегчы, да Антона завітаў. Той параіў напачатку сядзець ціха. А калі што, збегчы ў навакольныя вёскі, а то і ў Ковенскую Літву паспрабаваць перабрацца. Але гэта на крайні выпадак.
— Ну а як возьмуць ды ўсіх гамузам пахапаюць? — бацька выцірае далонню ўпрэлы карак.
— А ты чаго дарослыя размовы слухаеш? — усхопліваецца маці. — Ану ідзі пагуляй троху.
Нацягваю на плечы палітон і ўжо на ганку чую матчын загад: «Далёка не адыходзь!»
Ля тумбы тоўпіцца народ. Там вісіць свежае «Слова», але яго ніхто не чытае. «Саветы… саветы», — адно і чуваць сярод людской гаманы.
— Ну, ты задаволены? — прамаўляюць за спінай. Гэта рыжы Юзік.
— Чым? — мармычу, не павярнуўшыся.
— Саветы ідуць.
— Ды яны ў Менску ўсіх беларусаў прыбралі — каго на той свет выправілі, каго ў Сібір загналі, — кажу былому сябру і толькі тады абарочваюся.
З Юзікавага твару збягае блазнаватая ўсмешка.
— Дзе ты пра гэта пачуў?
— Шмат будзеш ведаць — галава лысай стане, — згадваю матчыну прымаўку і ківаю на трубу, што тырчыць з падвальнага акенца. — Хто гэта вам зрабіў?
— Шмат будзеш ведаць — галава лысай стане, — са злосцю выдае Рыдз, але раптоўна мяняе танальнасць: — Матчын стрыечны брат у шпіталь патрапіў. Дык ён свайго сябра, у плячо параненага, падбіў і яны нам тую печку прыцягнулі. На шпітальным двары валялася. Сталі трубу выводзіць, а тут Скачыляс падбег і пачаў: «Прыбірайце печку і з памяшканне вымятайцеся». А дзядзька Мірэк, брат матчын, слухаў-слухаў дый як гаркне з падвала: «Зараз, тылавы шашок, выйду і шпокну пры ўсім народзе». Скачыляс пабег некуды, нібыта па падмогу, а сам цэлы дзень на вуліцы не з’яўляўся.