Паветра працятае непрыемным пахам — ці то поту, ці то дзёгцю, ці то яшчэ нейкай халеры. Людзей на ходніку няшмат. Усе глядзяць на чырвонае войска з акон, пазначаючы цёмныя шыбы бледнымі плямамі твараў.
— Ну і коні, — хмыкае сівы дзядок, што стаіць ля трубы Юзікавай печкі, — адны скабы тырчаць.
Коні ў саветаў і насамрэч нядошлыя ды нізкарослыя.
— Овса им хоть даёте? — па-расейску крычыць дзядок жаўнеру, конь якога спыніўся і задзёр храпу.
— Н-но, блядь! — гракае жаўнер, падганяючы каня, і дзядок ціснецца да сцяны.
— Гляньма, на манголках едуць, — крычаць ад Юстынавага дома.
Станаўлюся на дыбкі і задзіраю падбародак, выглядаючы, што гэта за манголкі такія, і бачу вершнікаў на маленькіх кудлатых коніках.
— Як Хаджа Насрэддзін, — зазначае асмялелы дзядок.
Гляджу на жаўнера, ногі якога траха не кранаюцца бруку, і згадваю фільм, які круцілі летась у «Вандзе». Там Хаджа Насрэддзін ездзіў на ішаку і выцягваў наперад ногі, каб тыя не чапляліся зямлі.
Цікава паглядзець на Чырвонае войска, але тут маці выйшла ад цёткі Юстыны, і я нырцую ў дзверы пад’езда.
II
З шэрага неба ляніва сыпле імжа, і ў непрагледдзі ранішняй смугі кратаюцца нечыя размытыя постаці. Я роспачна пазяхаю, прыкрыўшы зяпу далонню, і пазнаю ў нехлямяжай постаці паліцыянта Скачыляса. Сагнуўшыся склюдам, ён тупае, не разбіраючы дарогі, па лужах, а следам за ім сунуцца двое з чырвонымі павязкамі на рукавах. Гэта рагварды — чальцы рабочай гвардыі, што дзень да ночы сноўдаюць па горадзе. У аднаго з рагвардыстаў у руцэ пісталет.
— Ма, Скачыляса арыштавалі! — крычу, не адводзячы вачэй ад рагвардыста з пісталетам.
Маці хаця і занятая — выцірае ручніком памытыя талеркі, — але падыходзіць да акна.
— Езус Мар’я! Што ён ім кепскага зрабіў?
— Знайшла каго шкадаваць, — я чарговым разам згадваю, як паліцыянт арыштоўваў бацьку і як адганяў людзей ад тумбы. Скачыляс аднойчы і на маці наляцеў. Тая развесіла прасціны ля дрывотні, а гэты загадаў зняць. Бо прасціны выгляд вуліцы псавалі. А дрывотня ж не на вуліцы стаіць, а ў двары.
Тройца хаваецца за рогам будынка, і ў той жа міг з-за рога выкульваюцца яшчэ трое. Першы, высокі і падхорцісты, нясе жалезную скрабалку; другі, нізенькі і плюгавы, трымае пад пахай скрутак плакатаў; а трэці, знаёмы мне расклейшчык газет, цягне вядро з клеем. Тройца падыходзіць да тумбы, аглядае яе з усіх бакоў, пасля чаго расклейшчык становіцца вокрач, падхорцісты даўгяла ўзбіраецца яму на карак і жалезнай скрабалкай здзірае з тумбы рэшткі газет і плакатаў. Пры гэтым чалавек з плакатамі паказвае рукамі, як трэба ўпраўляцца са скрабалкай. Расклейшчык паволі паўзе вакол тумбы, папяровае ашмоцце ляціць яму на голаў, і небарака ўвесь час дзьмухае пад нос, спрабуючы збіць ашмётак, што прыстаў да лабаціны.
На тумбе чырванее вялікі плакат са Сталіным, які паказвае рукой на дом цёткі Юстыны.
— А я не ведала, што пан Сталін такі высокі, — уражана лапоча па-моднаму апраненая цётка. Яна штодня прыходзіць чытаць свежыя газеты.
— Ды які там высокі. Ён маленькі да рабаціністы, — папраўляе на галаве капялюш укормлены бамбіза.
— Параіў бы пану сцішыцца, — уторкваецца ў размову мужчына ў вайсковым мундуры са слядамі аддзёртых пагонаў на плячах. — Пачуюць падсабачнікі — вомігам рукі скруцяць.
— А што я такога сказаў? — бамбіза мелькам азіраецца.
— У НКВД растлумачаць. Мой сусед вякнуў нешта пра Сталіна — таго ж дня апынуўся на рагу Міцкевіча і Ахвярнай, — чалавек у мундуры стрымана кашляе ў жменю.
Тройца кепска саскрэбла старыя плакаты, і з-за сталінскага азадка тырчыць патыліца Рыдз-Сміглага. «Водза Начэльнага» заўважыў не толькі я.
— А дзе Сміглы? — цікавіцца модная кабета.
— У Румынію збег. На пару з Масціцкім, — цэдзіць скрозь зубы чалавек у мундуры і, памаўчаўшы, дадае: — Сволачы.
Усе ўтрапёна глядзяць на вайскоўца.
— Сволачы, — паўтарае той ужо з упэўненасцю ў голасе. — Дзядэк ніколі б не збег. Адстрэльваўся б да апошняга патрона. А гэтым і бяды няма. У іх рахункі ў швейцарскім банку.
— Што ўжо Дзядэка згадваць. Чатыры гады як памёр, — уздыхае модніца і мружыцца на пацямнелую ад імжы газету. — Па-расейску, здаецца. Ві-лен-ская пра-у-да, — чытае цётухна па складах, і я з годнасцю тлумачу:
— Па-беларуску, а не па-расейску.
— А ты што, падшыванец, ведаеш беларускую мову? — настаўляе на мяне падмаляваныя вочы модніца.
Замест адказу пачынаю перакладаць па-польску: «19 верасня раніцай войскі Рабоча-Сялянскай Чырвонай Арміі ўступілі ў Вільню. Народ хлынуў на плошчы, пакрыў іх жывым, узрадаваным натоўпам. Усе вітаюць Чырвоную Армію…»