Ліхенькі палітон не грэе. Іду дахаты напрасткі, дварамі, і на Наваградскай мяне траха не збіваюць з ног. Збой хлопцаў ляціць насустрач, бязладным тупатам скаланаючы наваколле.
— Куды ляціце, як ашалелыя? — енчыць старая бабця, прыхаваўшыся за ліхтарняй.
— Літоўцы дармавую кашу даюць! — чуецца ў адказ, і я, разгублена азірнуўшыся, бягу следам за хлопцамі.
На бойкім месцы, перакрыжаванні Наваградскай і Пілсудскага, у атачэнні натоўпу стаяць, пыхкаючы парай, дзве палявыя кухні. У людзей, што тоўпяцца ля кухань, у руках збаны, місы, талеркі і нават плеценыя кашы.
Залятаю ў хату, ды так, што маці падскоквае з перапуду. Грукнуўшы па пліце чайнікам, хапаю мядніцу, у якой маці мые посуд, і падаюся да дзвярэй.
— Ты што, звар’яцеў? Навошта табе мядніца?! — гучыць за спінай, але я ўжо збягаю па лесвіцы.
Каля кухні — жалезнага бака з адкінутай накрыўкай, — завіхаецца жаўнер у цыратавым хвартуху і з вялікім чарпаком у руцэ. Падступіцца да яго няма ніякай магчымасці.
— Кладзіце ў прыпол! — крычыць нейкая цётка, і кухар кладзе ёй ладную порцыю.
Паставіўшы мядніцу на голаў, спрабую прабіцца да кухні, мяне хапаюць за каўнер, цягнуць назад.
— Лабас! — крычу кухару, той наструньваецца, махае чарпаком.
Падумаўшы, што я літовец, людзі расступаюцца. Кухар таксама, відаць, думае, што перад ім спакрэвіч. Плюхае ў мядніцу поўны чарпак, потым, падумаўшы, другі, штосьці гергеча па-свойму, і я выбіраюся з натоўпу.
— Куды столькі кашы хапануў! — чуюцца абураныя галасы, і даводзіцца патлумачыць:
— Хворым у шпіталь.
У пакоі апетытна пахне кашай. І не абрыдлым панцаком, а грэчкай, прыпраўленай кавалкамі мяса. Хоць і прынёс з вулкі, але каша гарачая і абпальвае паднябенне.
На парозе з’яўляецца бацька, уражана водзіць носам, і маці накладае яму поўную талерку літоўскага смакоцця. Бацька кідае на вяшак капялюш, падаецца да стала.
— Ты б палітон зняў, — гугнявіць, з поўным ротам кашы, маці.
Агораўшы дзве талеркі, бацька аблізвае лыжку.
— Далібог, мне літоўцы пачынаюць падабацца. Войска ў іх кволае, затое каша магутная.
— Пачакай, пачнуць вас, як тыя саветы, з ложкаў падымаць, — маці прыбірае са стала талеркі.
Бацька ідзе да вешака, выцягвае з кішэні палітона складзеную ў столку карталюшку.
— Ліста перадалі… ад Янкі.
— І што піша? — маці налівае ў мядніцу вады.
Бацька сядае за стол, насуплівае бровы.
— «Па мяне прыходзілі. Завіталі ў Зарэчча, а затым і ў Купрыянішкі. Выпадкова ўратаваўся. Учора арыштавалі Трэпку і Пазьняка, так што ў Вільні заставацца небяспечна. Збіраюся падацца ў Коўна, пагатоў мяжа, кажуць, практычна не ахоўваецца. У мяне там стрыечная сястра, так што знайду часовы прытулак. Як наладзіцца паштовая сувязь, абавязкова напішу. Прывітанне жонцы і сыну. Янка».
Нядзеля. Маці ад ранку пайшла ў касцёл, бацька падаўся шукаць сваіх сяброў, і я, даеўшы рэшткі грэцкай кашы, выходжу на вуліцу. Прычым з рондалем у руках — на выпадак, калі літоўцы зноў падгоняць свае кухні.
Тумбу ад ранку чарговым разам паскрэблі. Аж да бетоннай асноведзі, пакінуўшы толькі рэшткі рэкламы польскага фіята ды афішы фільма «Павел і Гавел». Фільма таго так і не паглядзеў. Маці не дала грошай. Сказала, што ён для дарослых.
Я вельмі люблю кіно. А яшчэ люблю прыходзіць у кінатэатр адным з першых. Ладкуюся на заднім радзе і з зачараваннем гляджу на белы экран. Нават халадок падступае да грудзіны ад адчування, што неўзабаве ў зале стане цёмна, пад столлю заварушыцца струмень святла і на экране ўзнікне дзея, поўная мужных твараў, імклівых цягнікоў, шляхетных мушкецёраў і індзейцаў на ўзмыленых конях. Шкада, што каштуе тое шчасце аж 40 грошаў, і маці дае іх раз у месяц.
Здалёк далятаюць гукі аркестра. Ці не ладзяць літоўцы зноў дэфіляду? Цягнуцца аднаму ў цэнтр горада няма ахвоты. З трубы Юзікавага жытла цягнецца лёгкі дымок. Падыходжу да трубы, стукаю па ёй косткамі пальцаў.
…Людзей у цэнтры, як ні дзіва, мала, а Ратушны пляц наогул пустэльны. Адно рамізнікі паныла сядзяць на козлах, насунуўшы на насы брылі сваіх чорных фуражак. Вільню ахутала халодная імжа, а ў паветры лунае няўцямнае рэха — ці то песні, ці то малітвы. Мы з Рыдзам круцім галовамі, і сябар тыцкае пальцам у бок Вастрабрамскай вуліцы.
Каля касцёла святой Тарэсы віруе людскі збой. Мяркуючы па шапках, тут сабраліся студэнты.
— Гляньце на іх — ужо і Вострую Браму прысабэчылі, — гучыць над натоўпам. — Перадайце ўсім: а першай гадзіне збіраемся на Замкавай і адтуль ідзем маршам!
Нарэшце заўважаем «калакутасаў». Уладна рассунуўшы ногі, яны стаяць упоперак вуліцы, перакрываючы дарогу да Вострай Брамы. На браме варушыцца ад ветру літоўскі сцяг, у паўкруглым акне кратаюцца размытыя імжой белыя постаці, і ўся вуліца шарая ад стрыжаных жаўнерскіх галоў. Гэта літоўскія ваякі прыйшлі на набажэнства.