— І ксяндзоў сваіх паспелі прывесці! — гучыць усё той жа голас.
Відаць, гэта хтосьці з «фалангістаў». У нашай школе некаторыя старшакласнікі да іх запісаліся.
Юзіка вулічныя закалоты не надта цікавяць. Ён задзірае голаў, захоплена шапоча:
— Прыгожы касцёл!
— Святой Тарэсы, — тлумачу я. — Маці сюды ў дзяцінстве вадзіла.
Мне было гадоў шэсць, а можа і меней. Маці прывяла ў гэты касцёл, і сэрца маё парывіста забілася — ад дзіўнага паху, ад шарага прыцемку, ад позіркаў святых, што стаялі на алтары і глядзелі ў мой бок. Пад скляпеннямі грымнуў пагрозлівы голас, усе наўкол, у тым ліку і маці, укленчылі, і мне стала страшна. Страшна і ў адначас цікава — чаму цётухна, што ўкленчыла поруч, раптам узнялася і пайшла, панурыўшы вочы, да вялізнай шафы. Стала каленямі на пацёртыя аксамітавыя падушкі, штосьці зашаптала ў разную адтуліну. Я ціхенька, незаўважна для маці, падышоў да шафы, зазірнуў у цёмнае нутро і здрыгануўся. Там сядзеў хтосьці вялікі і белы. Павекі ягоныя былі заплюшчаныя, але знянацку ён асавела зірнуў на мяне адным вокам, і я зайшоўся плачам. Яшчэ нехта, таксама ўвесь белы, які трымаў у руках срэбную тацу з грашыма, нахіліўся нада мной, і я загарлаў немым духам. Мяне доўга сунімалі — вунь там, на касцельных прыступках, дзе стаіць «калакутас», — пырскалі ў твар вадой, лашчылі па галаве і шапталі малітвы. З тае пары маці хадзіла ў касцёл адна.
— Ты што, заснуў? — сябар тыцкае пальцам у плячук.
Я схамянаюся. «Калакутасы», сашчапіўшы рукі, ідуць насустрач. Набажэнства ў Вострай Браме скончылася, і паліцыянты пнуцца вызваліць дарогу.
— Рушым на Замкавую! — абвяшчае «фалангіст», і мы прыстройваемся да шумлівай студэнцкай грамады.
На Замкавай поўна людзей, а каля Святаянаўскай званіцы пачынаецца мітынг.
— Літоўцы заяўляюць, што Вільня іхняя сталіца, а самі, цягам стагоддзяў, не пабудавалі тут аніводнага будынка, — галёкае, узбіўшыся на ліхтарны слуп, бялявы маладзён. — Яны пераназвалі Вільню ў Вільнюс і патрабуюць, каб і мы так называлі пракаветнае места. Дулю вам з макам, з пастарнакам, дарагія жмудзякі! — маладзён хоча нешта дадаць, але яго сцягваюць са слупа, і на ліхтарню ўзбіраецца новы прамоўца.
— Літоўская гліна ходзіць па Вільні, узяўшы рукі ў бакі. І я вам скажу чаму: таму, што Гітлер са Сталіным выдалі ім карт-бланш. Маўляў, душыце палякаў, а мы, калі што, вам дапаможам. Паглядзім на гэтых фанабэраў, калі атрымаюць каменем у лабешнік! — натоўп ухвальна гудзе, б’е ў ладкі, прамоўца з’язджае са слупа і тут жа зноў узбіраецца: — А выкацяць супраць нас свае смярдзючыя танкеткі, мы іх спалім, як спалілі нядаўна пяць савецкіх танкаў!
Наступнай на слуп узбіраецца маладзіца ў чорным барэце. Дакладней, не ўзбіраецца, а становіцца некаму на плечы, прытрымліваючыся за слуп рукою.
— Я нарадзілася ў Вільні, на Малой Пагулянцы. Тут нарадзіліся мае дзяды і прадзеды. І вось з’яўляюцца ваякі на роварах і заяўляюць, што Вільня — іх горад. Ды гэтыя літоўцы смеху вартыя. Вы толькі гляньце, на каго падобныя іхныя паліцыянты…
— На індыкоў! — гарлае Юзік, і ўсе глядзяць у наш бок. — А па-літоўску індык — калакутас, — гучна ўдакладняе сябрук, дзяўчына ў барэце перапытвае:
— Як-як?
— Ка-ла-ку-тас! — крычыць Юзік, і натоўп на розныя галасы паўтарае мянушку.
Чарговы прамоўца пнецца залезці на слуп. Ад Кафедральнага пляца далятае пошчак конскіх капытоў. Гэта едуць тыя самыя «калакутасы» на сваіх дагледжаных конях. У іх руках гумовыя палкі. Мы з Юзікам нырцуем пад арку. Разам з намі бягуць два студэнты.
— Навошта рондаль цягаеш? — пытаецца ў мяне адзін з іх.
— Мазгаўню закрыць, калі «калакутасы» будуць палкамі біць, — адказвае Юзік.
Студэнт прыцішвае бег.
— А гэта ідэя, — звяртаецца ён да сябра, — аборкі да ручак прывязаў — і каска гатовая, — і сябар, азірнуўшыся, задыхана гамзае:
— А васямнаццатай на Татарскай. Трэба сказаць, каб з хат рондалі прыхапілі.
Яшчэ сплю, і скрозь сон чую цётку Юстыну.
— Мая ж пляменніца на Звярынцы жыве, прыбегла ад ранку. Кажа, усенькую ноч каля разглосні стралялі!
— Якой разглосні?
— Ну дзе па радыё перадаюць. Немец тую станцыю разбамбіў, а саветы, як прыйшлі, адрамантавалі.
Я задаволена пацягваюся. У горадзе ўсю ноч стралялі, значыць, у школу не пайду.
— Міцьку… суседа майго, прынеслі ўчора ўвечары, і галава ўся разбітая. З паліцыяй біўся. Ляжыць ды стогне, — цётка пераводзіць дых, стойвае і без таго ціхі голас. — Бохан жытняга ўжо злоты каштуе! А ўчора хлеб зусім не прадавалі.