Маці апошнім часам мяняла цыгарэты на хлеб, даўно не была ў хлебнай краме, таму і вохкае ад здзіўлення.
— Злоты?! Бохан хлеба? Езус Мар’я!
Да вайны бохан каштаваў трыццаць грошаў. Маці клала мне на далонь тры манеты па дзесяць грошаў і я, заціснуўшы іх у кулаку, бег у краму старога Ліўшыца. Хлеб галавакружна пах і я адкалупваў сухую скарынку ды клаў у рот. А то, як быў галодным, адломваў ладны гамёлак гарачага мякішу і пхаў у рот. Бацька, праўда, заўсёды папярэджваў, што гарачы хлеб есці нельга, бо можа ўтварыцца заварот кішак.
— Усё з-за габрэяў. Прыхавалі муку, пазачынялі пякарні, а мы памірай з галадухі.
Бацька яшчэ не падымаўся, і спружыны ягонага ложка незадаволена рыпаюць.
— А за якія грошы прадаваць? За злотыя? — бацька, падобна, змучыўся чакаць, калі матчына сяброўка пойдзе дахаты. — Абмяняюць злотыя на літы, тады і крамы адчыняцца. Ды і мука на складах скончылася.
Бацька кашляе, звешвае долу ногі ў белых падштаніках — мне гэта бачна праз шчыліну фіранак, — і цётка Юстына, цішком клянучы габрэяў, выпраўляецца дахаты.
— Ад самага ранку няма спакою, — бурчыць бацька, — навіны сыплюцца як з дзіравага меха. Ёй трэба ў рэпарцёры падавацца. Якраз днямі «Кур’ер Віленьскі» пачне выходзіць.
Маці абапіраецца рукамі на падваконне.
— Матка Боска, зноў некага панеслі. Увесь у крыві. Ці не старога Ліўшыца пабілі?
Чутны звон разбітага шкла, тупаніна і брудная лаянка.
— У школу сёння не пойдзеш, — пасля такіх слоў маці ідзе гатаваць сняданак.
Мяне не толькі ў школку не пускаюць, але і на вулку. А там дзеецца штосьці няўцямнае. Міма нашых вокнаў вязуць на брычках скрываўленых небаракаў; «калакутасы», па пяць-шэсць чалавек, бегаюць то ў адзін бок, то ў другі; праехала нават танкетка.
Бацька пайшоў паглядзець, што адбываецца ў горадзе, і яшчэ не вярнуўся. Цётка Юстына, калі што якое, заўсёды да нас прыбягае, а тут і яе няма. Між тым маці і самой цікава — хто там б’ецца на вуліцах, — і яна раз-пораз падбягае да акна.
— Да Міцькі на хвілінку забягу. Пагляджу, як ён там… — умольна енчу каторым ужо разам, і маці дакорліва хітае галавой:
— Але толькі да Міцькі! Буду з акна сачыць.
На тумбе ні абвестак, ні газет. Адно бялее літоўскі плакат з выяваю Вострай Брамы. Хтосьці прайшоўся па ім сцізорыкам, распаласаваўшы на тонкія палосы і тыя матляюцца на ветры. Улетку так паласуюць паперу ды вешаюць на люфцікі, каб адбіцца ад мух.
Дзверы адчыняе Міцькава маці — незразумелага веку кабета з рудымі, як у Юзіка, валасамі. Ранейшым часам яна была вясёлай ды румянай, а цяпер прыкметна згорбілася і зблажэла тварам. Дзіва што. Саветы мужа на юры звезлі, а літоўцы сына пабілі.
Міцька ляжыць з забінтаванай галавой. Над ложкам, у куце, вісіць цёмны абраз ды кволіцца знічка лампады. Шверубовічы, як і мой бацька, праваслаўныя.
— Як маешся?
— Патыліца баліць, а так жыць можна.
— Добра яшчэ абышлося, — Міцькава маці бразгае на кухні посудам, — маглі б і мазгаўню адбіць.
— А што, там «Фаланга» ўсім кіравала? — ціхенька, каб не пачула Міцькава маці, пытаюся ў Міцькі.
— Чаму «Фаланга»?.. Завадатарамі ўсяго былі браты Філіпавы з расейскай гімназіі. У Пецькі, аднаго з братоў, граната ў кішэні была. Хацеў шпурнуць у «калакутасаў», але мы адгаварылі.
«Ужо і Міцька ведае мянушку паліцыянтаў, — я паціраю рукі, — можа, сказаць, хто яе пусціў у народ?»
— Хлопцы што прыдумалі: надзяваюць аблавуху, а наверх рондаль насоўваюць. Калі «калакутас» і дзеўбане дручком, дык не так балюча.
— Гэта я прыдумаў, — кажу Міцьку, і той адрывае забінтаваную галаву ад падушкі.
— Ты?! Прыдумаў?! Ды там і духу твайго не было. Сядзіш пад матчыным прыполам…
Чапля нешта крычыць услед, але я не слухаю. Выходжу з кватэры, гучна бразнуўшы дзвярыма.
Аднекуль з Наваградскай ляціць немы лямант. Маці ў акне не бачна, і я спачатку прыстаўным крокам, а потым як ветрам гнаны лячу па засыпаным смеццем і сухой лістотай ходніку. Неўзабаве, насупраць хлебнай крамы Ліўшыца, спыняюся і ўражана закапыльваю губу. Крама пазірае на свет выбітымі вокнамі і калыша, як на знак развітання, напісанай па-польску і па-габрэйску шыльдай. Шыльда завісла на адным цвіку. У вокны шпурлялі бітай цэглай, бо яна валяецца пад нагамі. Мясная крама выглядае яшчэ страшней. Там аконная рама вылецела і павісла, як тая шыльда. Калі выйшаў на Наваградскую, убачыў раз’ятраны натоўп, які бег некуды і на розныя галасы гукаў: «Прэч жыдоў з Вільні!» Кароткую хвілю стаю пад аркай і трушком, ціснучыся да сцен, прабіраюся да свайго дома.