I Колька яшчэ месяц насіў на руцэ мёртвы гадзіннік, сімвал часу, неіснуючага, спыненага да чарговай сустрэчы з Таццянай. З ім засынаў. I снілася Кольку Таццяна, як па другі бок мяжы раз за разам правярае гадзіннік, і выструньвае вушы, ці не азавецца тэлефон, ці не прагучыць у слухаўцы цёплы голас польскага войта: пані Таццяна, запрашаю ў госці. Зноў будуць танцы, і ўвогуле будзе ўсё.
Падыходзілі да цэнтра вёскі. Па правы бок вуліцы драмаў пляц былога калгаса. Загорнуты ў морак, зато-плены да каленаў у траву, крапіву і лопух. Наўскос праз вуліцу, за паваротам стаяў бар “Капрыё”.
— Памятаеш, там калісьці крама была, — адазваўся Сальцісон.
— Пытаеш, як малога. Вядома, памятаю.
— А Анельцю, прадаўшчыцу? Чацвёртачкай яе звалі, памятаеш?
— Ну як жа забыць такія грудзі. Ведаеш, па-мойму ў Таццяны таксама чацвёрты памер, — усміхнуўся Колька.
— Добрая жанчына была, Анельця. Крама дзяржаўная, а яна на сшытак давала.
— Што кажаце? — бабка схіліла галаву, а месяц закінуў яе цень на наскі ботаў, што сунулі асфальтам. А асфальт у месячным паўсвятле нагадваў сома, хвілінай раней выцягнутага з вады, абцякаючага напаўбелым, жывым, і напаўмёртвым, уваходзячым у шэрань, срэбрам.
— Нічога, бабка, нічога. Сядзіце, калі вам добра, — зноў уздыхнуў Колька. І збягаючы ад упіваючагася ў далоні баласту, павандраваў думкамі ў той час, калі трава на калгаснай пляцоўцы не падымала галаву вышэй за косткі, бо тапталі яе штодзень колы трактароў, а крапіву, загнаную ў самыя недаступныя закавулкі, нават там знаходзіў вартаўнік Казік і спраўна збіваў касой.
Час быў прыгожы. А пятнаццатай ставілі трактары на пляц, дыспазітар забіраў карту працы і ключыкі, а сонца свяціла так хітра, што ўсе промні перасякаліся на сцежцы ў краму. І клаліся ў залатыя каласы, у жоўтыя кветкі, у экзатычнае лісцё. І ногі самі неслі па гэтым дыване, якога ніколі не бачыў і не таптаў бліскучымі ботамі нават першы ў краіне чалавек. А гэты прыгожы час выспеў, дайшоў да межаў звышпрыгажосці, калі ў вялікай машыне дзяржаўнага гандлю нешта захрабатала, закашляла, застагнала. I махіна спынілася. На паліцах, яшчэ месяцам раней запоўненых дзесяткам асартыментаў гарэлкі, застаўся адзін адзінокі албанскі каньяк “Skanderbeu”. Бралі гэты графскі напітак, хто бутэльку, хто дзве, засоўвалі ў кішэні пахучых нафтай куртак, або ў халявы гумафільцаў. Затым кіраваліся за краму і лягалі ў высокай траве. Васілёк працягваў руку па скураную рапартоўку, часам знаходзіў там колца каўбасы, часцей ладны кусок сала. Доўгі, на далонь каваля, тоўсты на тры пальцы. У рэшце рэшт рапартоўка так насыцілася пахам сала, што ў крайнім выпадку, у галодны час, пры адсутнасці нармальнай закускі, можна было б піць гэты каньяк і падманваць страўнік, панюхаўшы выпраўленую свінную скуру.
Дапівалі каньяк да апошняй кроплі і, зачапіўшыся за пярэстыя воблакі, адплывалі ў іншае, недаступнае вачам вымярэнне неба. I не здагадваліся, што менавіта так пачынаецца калапс, смерць зоркі, якая толькі ўяўна атрымала вечнае жыццё. А насамрэч, як і ўсё астатняе, мае свой пачатак і канец. У апошнім дыханні надзімаецца да небасяжных памераў, на адзін міг захапляе сусвет феерыяй вогненных языкоў — залатых, пякучых, як албанскі каньяк. А пасля раптоўна курчыцца, ападае сама ў сябе і пераўтвараецца ў дзіру, такую чорную, як гэтая мясціна. Вядома, пройдзе час, і мёртвая матэрыя можа даць жыццё новай зорцы. Так старая дзяржаўная крама нарадзіла бар “Капрыё”. Але пад новай зоркай, пад новым небам усё будзе іншае.
— Ну і цяжкая халера. Я ўжо не магу. Дацягнем да твайго слупа і адпачнем, — застагнаў Сальцісон.
— Да якога майго — слупа?
— Добра ведаеш, да якога. Насупраць бара. Ты ж яго калісьці касілкай скасіў.
— А ты адкуль ведаеш? — здзівіўся Чокун.
— Усе ведаюць. Ведалі і тады. Аж дзіўна, ніхто язык не высалапіў. А дапытвалі міліцыянты, ой дапытвалі, хто тут такі рэйдавы кіроўца. I мяне выклікалі ў міліцыю. Памятаю, пытае камендант: “Як думаеце, Сальцісон, можа гэта дыверсія якая, можа нейкі амерыканскі сабатажыст электрычнасць нам перакрывае? Можа гэта помста за ваеннае становішча?” А я кажу каменданту: “Ну які дыверсант, пане каменданце? Ні адзін тут не пракаўзнецца, зловім у тры міга. От, кажу, напіліся хлопцы і з паваротам не справіліся”. Так кажу каменданту. А яму камень з сэрца, што ўсё ў нас як і раней, усё нармальна.
Пасадзілі бабку на лаўцы, Чокун уздыхнуў з палёгкай і абцёр ад поту лоб.
— А ведаеш ты, Сальцісон, я тады ўвогуле не быў п’яны. Усяму вінаваты албанскі каньяк. Страўнік з-за яго так разбалеў, аж у вачах сцямнела. Я толькі махнуў кіраўніцай, трактар пайшоў налева, касілка направа, і ўсё, быў слуп і няма слупа. А ў краме то на два дні святло згасла і каўбаса ў лядоўні засмярдзела, і Анелька раз’юшылася. Але раскупілі, праўда — ужо не на карткі пайшла.