— А я буду сталяром.
— Ты? Сталяром? — скептычна паківаў галавой Антон.
— Курдупляў не бяруць на фабрыку. Хіба што ў цырк.
— Не бяруць курдупляў на фабрыку. Хіба што ў цырк, — пацвердзіў Коля.
Але Сашку такія словы ўжо не краналі. Ен канчаткова спыніўся ў росце і нават да рыскі на касяку прыстаўляўся не штодзень, а для спакою душы раз на месяц, а потым і раз на паўгода.
— А вось і буду. І не абы-якім, а самым маленькім на фабрыцы. І найлепшым. А вы ў дупу паляціце, а не ў неба,
— надзімаючы губы, адыходзіў, зашываўся ў хлеўчыку, дзе побач з адзіным вакном Сонька адвяла яму месца на маленечкую майстэрню. Быў там у яго маленькі малаток, долата, абцужкі і бліскучая ручная піла. З аскепкаў драўніны Сашка складаў і кармушкі сініцам, і домікі для шпакоў, і мэблю для лялек.
Усе тыя домікі, кармушкі і самалёты ў небе Валодзя зачароўваў у літары і запісваў у сшытак.
— Мой ты пісьменнік, — паўтарала Сонька. А калі ў чарговы раз з яе вуснаў сумам зляцела: “Твой бацька павінен быць паэтам”, — з Валодзі выліўся на паперу першы верш. Першы і апошні.
Бо далягляд не стаяў ужо на месцы. Ен пашыраўся, перасякаў чарговыя вуліцы, затым межы Мястэчка, і ў сшыткі, і ў дом пачалі заходзіць новыя людзі і аднаго за другім выцягваць хлопцаў у свет. Першым пайшоў на фа-брыку Антон, яго следам Коля, а потым Сашка. Валодзя з’ехаў у Варшаву ў політэхнічны інстытут, праз чатыры гады вярнуўся і як дыпламаваны інжынер засеў у фабрычным офісе і зусім забыўся пра свой першы верш.
Дзядзька Ваня
“А няхай цябе пекла каўкне”, — сказала, аднойчы бабка Сонька. Было гэта ў той год, калі Велікоднае свята прыйшло напярэдадні святога Юр’я, і калі ў Вялікую пятніцу мы ішлі ў царкву, каб там, аб’яднаўшыся з іншымі жыхарамі Мястэчка, чакаць цуду пераўтварэння смерці ў жыццё.
А за нашай спінаю пружыністым вайсковым крокам маршыраваў дзядзька Ваня. У левым борце ягонага пінжака чырванеў вялікі бант, твар святлеў ад бязмежнай радасці, а думкі крылілі над Мястэчкам. Дзядзька Ваня спяшаўся адзначыць перамогу заўтрашняга свету над учарашнім.
Раніца стаяла сонечная, і першая зелень ускарасквалася на бярозы. У такія хвіліны хочацца чалавеку жыць і спяваць. I дзядзька Ваня напяваў радасную, па-рэвалюцыйнаму бадзёрую песню.
— Дзень добры, пані Сонька. Таксама на маніфестацыю, а? Дык мо разам? Калі ласка, — усміхнуўся прыгажэй за майскае сонца і падставіў дапаможнае плячо.
І ў такую раніцу бабка сказала: “А хай цябе пекла каўкне. Смалу там будзеш жаваць-перажоўваць”.
— Ну і файна, пані Сонька, — падхапіў ён. — Пекла таксама для людзей. Цёпла там, кампанія не з апошніх. А смала? Якая зараз у пекле смала? Уся яна асфальтам ляжыць на дарогах і вуліцах.
А потым я стаяў у царкве, узіраўся ў смутныя абліччы Марыі і Магдаліны, што трымаюць варту над чорным прамавугольнікам плашчаніцы. Глядзеў і ў васкавы твар распятага на крыжы Ісуса, і была ў мяне на Ісуса балючая крыўда: чаму якраз у першы дзень мая дазволіў нягоднікам зрабіць здзек са сваёй асобы? У той дзень, калі ў Мястэчку гучаць духавыя аркестры, вуліцамі пад музыку маршыруюць жаўнеры ў парадных мундзірах і дзяўчаты ў спартыўных касцюмах, дзядзька Ваня, стоячы на балконе Дома партыі, пасылае з-за буйных, чорных вусоў ветлівую ўсмешку ўсяму свету, а ў кіёску, побач з каталіцкім касцёлам упершыню пасля зімовага перапынку прадаецца марожанае. А з першага смутку выплываў другі смутак: “Бедны дзядзька. Як жа зараз яму жыць, пасля смерці з такімі перспектывамі?”
Нахабнае пытанне таўклося ў маіх грудзях доўгія дні і месяцы, разгаралася пры нагодзе ўсялякіх харцэрскіх святкаванняў — менавіта тады запрашалі мы дзядзьку Ваню, прысаджвалі яго да вогнішча, вязалі на шыю чырвоную хустку, а ён, падставіўшы твар да полымя, прыводзіў з далёкай мінуўшчыны і перадаваў нам выявы вялікіх подзвігаў.
I я таксама глядзеў у агонь, а вачыма душы ўяўляў, як распаўзаюцца, уздымаюцца чырвоныя языкі, і не паспееш аглянуцца, як бяруць у абдымкі дзядзьку Ваню. З трэскам спапяляюцца ногі, што пратапталі не адну партызанскую сцежку, і рукі, якія ніколі не прамахнуліся, узяўшы на прыцэл варожы аб’ект, і вочы — яны ж заўсёды адсочвалі пагрозу, нябачную іншым вачам. Уявіўшы такія пякельныя пакуты, я тайком адступаў ад вогнішча, стрымгалоў ляцеў да хаты і, забіўшыся пад коўдру, доўга плакаў.
Было ў нас да дзядзькі Вані асаблівае пачуццё — мужчынскае каханне, што ўзнікае ў супольнай барацьбе, асабліва калі мэта такой барацьбы — перайначыць свет. Праўда, ніколі не стаялі мы з дзядзькам Ванем у акопах, цёмнай ноччу не выходзілі з пушчы, не паўзлі крадком пад зорамі ў напрамку чыгункі, каб там, адной хітра пастаўленай мінай спыніць жалезны кровазварот, што забяспечвае варожую армію бінтамі, амуніцыяй і кансервамі. Не дазволіў нам лёс. Шкада.