— Пана Драгабыцкага першыя саветы расстралялі, а
Султана зварылі і пасеклі на гуляш другія саветы. І пан Стасінак не выратаваўся. Збег у Варшаву, але там немцы ў паўстанні ўтрупянілі. Але памёр прыгожа. Шаблю ў далоні сціснуўшы, клубком жывой адвагі пайшоў на бяздушную кучу жалеза, якую танкам называюць.
Валодзя вяртаўся да люстэрка, а паўсвятло адвячорка распальвала ў ягоных блакітных вачах чорныя, бліскучыя ліхтарыкі. За дзвярыма шкла і часу ўсё выразней маляваўся прасторны дзядзінец двара пана Драгабыцкага, стайня, фурман Іванюк побач з белым канём...
— Закладай, Уладзімір, Султана ў аглоблі. Махнемся ў свет, на вёску зірнем, — пан Стасінак выходзіў з люстра, асцярожна зачыняў за сабой шкляныя дзверы, садзіўся ў брычку.
I ехалі — у лес, у поле... А таксама на рэчку. У апошняе лета туды якраз часцей. За Старыной, за мосцікам, не даходзячы да пушчы, рэчка запавольвае крок, прыпыняецца шматлікімі паваротамі, утульваецца ў ляшчыны, каліны, дзікія парэчкі. У такім вось месцы сустракаецца пан Стасінак з Сонькай. Сонька заўжды з’яўляецца першая. Распранаецца, заходзіць у рэчку, летняй вадой змывае стому прамінулага дня. Ад сонца, што какетліва ападае ў абдымкі гарызонту, яе аголенае цела наліваецца колерам маладой медзі і спружыністасцю царкоўнага звона. Пан Стасінак падкрадваецца да Сонькі, агортвае спіну, а яна, бы срэбная ртуць, выкоўзваецца з ягоных абдымкаў, абарочваецца, жыватом утульваецца ў ягоны жывот, запускае пальцы ў густую чупрыну і калышацца — уніз і ўверх, уніз і ўверх, аж рэчка, чырвоная вечаровым сорамам, выходзіць з берагоў.
Калі сонца дашчэнту згасае, фурман Уладзімір разгортвае ляшчынавы змрок. I не цікавасць, а празаічны абавязак кіруе ягонымі рукамі. Мабыць, спынілася хістанне летніх хваляў, мабыць, час закладаць Султана ды вяртацца ў двор. I праўда, рэчка варочаецца ў свае натуральныя берагі, паніч Стасінак выбіраецца з зялёнага кустоўя. Стомленым жэстам супакойвае расчохраныя, мокрыя валасы.
— Эх, жанчыны. Які ж у мяне клопат з-за іх. Але ж абы адно такія праблемы, — усміхаецца, усаджваецца ў брычку. — А ты, Уладзімір, ведаеш, што такое жанчына?
Фурман маўчыць, сочыць за сцежкай, што зігзагам заходзіць у сырыя вальшыны. На ўзгорку, калі ўжо колы замацуюцца на цвёрдым грунце, цмокне на Султана, таргане ляйчыну, па звычцы больш, бо Султан, не раз і не два разы змерыўшы гэты шлях, паспеў запісаць у сваю конскую памяць усе неабходныя знакі, што кіруюць у цёплую стайню. За ўзгоркам зверне направа, стукне капытамі аб драўляны мосцік на Палічнай, пераскочыць дваццаць сонных домікаў Старыны, карчму Ешкі на скрыжаванні Камянецкага і Баранавіцкага гасцінцаў. Яшчэ кіламетр сасняку, а затым ужо агароды і шырокі дзядзінец двара.
— А ведаеш, Уладзімір? Заўтра мы на. рэчку не паедзем, — адзываецца паніч. — I паслязаўтра таксама не. А Соньку ўладкаваць трэба. Кажа, дзіця ў яе будзе. За-муж аддаць, бо які тут іншы выхад? Уладзімір?! Падкажы якому кавалеру на вёсцы. Абы не п’яніца ды не гультай, то і кароўку знойдзем, і жыта цэнтнераў пяць дакінем. Няхай Сонька мае... А можа, ты сам скарыстаеш? Сонька, кажу табе, не дзеўка, а жывы агонь.
Брычка паглыбляецца ў сосны, маўкліва ўтуленыя адна ў адну на прыход ночы. Колы стукаюць па хрыбтах каранёў, што здрамнулі пад зямлёй. Чуйна спяць карані, у кожны момант яны гатовыя падняцца, кінуцца ў зялёную гонку. Бо адно на хвіліну расступіўся тут лес — каб чалавек, які ідзе гэтай сцежкай ці едзе ў брычцы, змог зазірнуць у рэчку зор, пастаўленую ў берагі, вызначаныя сасновымі вяршынямі.
— Складаныя бываюць лёсы людзей, — сказаў аднойчы маёй маці Стэфаніі мой бацька Валодзя. — Хто мы? Адкуль прыйшлі на свет? Жывем сваім жыццём ці чыімсьці чужым, крадзеным? А ці мае яно сэнс? I ці сапраўднае такое жыццё?
Стэфа глядзела на яго, нічога не разумеючы.
Іншым разам, калі яна вярнулася дадому з вандроўкі па местачковых вуліцах, ён, зазіраючы пад капялюш з жоўтай ружай, падзяліўся:
— Ведаеш? У нашай пані Драгабыцкай было шмат капелюшоў. Белыя, зялёныя і жоўтыя. Летнія, павеўныя, што засланяюць твар ад сонца, і фетравыя, на зімовыя завеі. Ды што я тут.... — спахапіўся раптоўна і, чуйна зазіраючы ў вочы Стэфы, працягваў: — У тваёй бабкі, напэўна, не такія капелюшы былі?
— Можа і былі. Напэўна. А ці шмат? — Стэфа адклала капялюш, працягнула руку да паліцы, разгарнула нейкую кніжку. — О, тут ёсць фатаграфія, глянь. Гэта мая бабка Зуза. Сапраўды, капялюсік на галаве. А камянічку, што стаіць за яе спінай, дзед прагуляў потым у карты царскаму палкоўніку, ці генералу.