Я падумаў, што мы адразу пойдзем да гасцініцы. Але не, наш госць глядзіць у бок Прыпяці, на парк, позіркам імкнецца туды.
Радуюся, што даўжэй пабуду з пісьменнікам, які стварыў Васіля і Ганну, – як сімвал беларускага народа, які імкнецца да святла і праўды...
І толькі цяпер успамінаю напісанае, і ўжо голасам самога Мележа – жывога пісьменніка! – гучыць у маёй памяці:
“Не было адбою ад камароў. Пад вечер куранёўская вуліца, двары, сады, агароды аж гулі ад камарэчы, якая кіпела хмарамі, бязлітасна кідаліся на ўсё жывое. Пасядзець, пагаманіць на вуліцы куранёўцам можна было, толькі расклаўшы дымны, з мокрай лазы ці алешніку, агонь.
У такі час Курані выглядалі, як нейкі дзікі табар, як бы вярталіся на тысячы гадоў назад – там і тут чадзелі агні, і людзі туліліся да іх, кашлялі, варушыліся, адмахваліся – у цьмяным, невясёлым святле яны вельмі нагадвалі дзікуноў...”
І тады ўжо зусім па-іншаму раскрываецца сэнс і значэнне слоў аўтара.
Мы ідзем да рэчкі. Нас абодвух прыцягвае-кліча нявеста Ма-
зыра – Прыпяць.
А берага няма. Вада падступаецца да самага тратуару, нават пераліваецца праз край. І мы пераступаем залівы з шэрым шумавіннем, абгінаем, калі яны глыбейшыя...
– Не памятаю такой паводкі. Гэта ж так разлілася...
– Пачынае ўжо спадаць, – кажу, – вада і па парку ўжо “гуляла”...
А па рацэ гулліва і шпарка імчаць маторкі, паляцела ў Кіеў белая “ракета”, і мы ужо адыходзім ад берага, каб нас не абдала прыпяцкая хваля...
– Пасядзім трохі, – прапаноўвае Іван Паўлавіч, – не хочацца адразу ісці ў памяшканне... А тут хораша, – прыволле, цішыня... А вы не спозніцеся на працу?
– Ды не, – пра тое гаворкі не было, каб я вяртаўся...
Стомлены ці хваравіты быў выгляд у Мележа, цяжка зразумець. Ён задумліва глядзеў у далячынь, позірк скіраваны туды, на неабсяжнае мора паводкі, дзе нельга убачыць далёкі бераг – схавалі лазнякі...
Ва ўнутранай кішэні пінжака ляжыць апавяданне. Усяго на тры старонкі. Як муляла усё роўна. Было жаданне спытаць, ці змог бы прачытаць ды вынесці свой прысуд... Сказаць, што не паказваў нікому, вось так, пры сустрэчы, а тыя адказы з газет ці з часопісаў нельга было зразумець...
– А ў газеце, Анатоль, доўга працавалі?
– Ды не, гады са два...
– А так, для сябе, пішаце што?
“Вось, можа, і прыйшла тая нагода, калі трэба асмеліцца і паказаць апавяданне. І атрымаў бы шчырую рэцэнзію...”
– Ды спрабую... Але то яшчэ так, подступы... Толькі пачынаю разумець, што такое літаратурная мова...
Я сам сабе рыхтаваў дарогу да адступлення. Чамусьці падсвядомая думка падказвала, што другі цяпер клопат у нашага славутага земляка, што і не настроены ён цяпер на патрэбную мне гутарку. Быў бы весялейшы голас, быў бы настроены па-іншаму, на той настаўніцкі лад, – аддаў бы абавязкова, а так буду выглядаць як той Піліп з канопляў...
– Гэта ўжо добра, што разумееце. А калі зразумееце, і сапраўды нешта народзіцца ў вас, – прыязджайце ў Мінск, і я з задавальненнем азнаёмлюся з тым, што вы напісалі... Добра?
– Добра, – радуюся, што не паспяшаўся, што пачуў запрашэнне да будучага дыялогу: цяпер буду ведаць, што да Мележа трэба ехаць з не абы-якім творам, а сто разоў перапісаўшы яго, асэнсаваўшы, давёўшы да ладу... – Добра, дзякую, Іван Паўлавіч. Прывязу.
Па дарожцы прайшла купка дзяўчат; яны голасна перагаворваліся між сабою, і не заўважылі, як нечаканая хваля (“ракета” даўно знікла з далягляду, а толькі цяпер ажыў бераг) пырснула на іх, заліла ўсіх, намачыла ногі халоднай вадой... Дзяўчаты ускінулі рукі, пачалі скакаць, каб неяк выбавіцца ад вады, – але было позна...
Мы сядзелі яшчэ нейкі час. Мо гадзіну, а мо і болей, гаварылі на розныя тэмы. Я найбольш слухаў пра тое, што гаварыў ён, і кожнае слова было адкрыццём. Бо словы ад яго пачуў не тыя, што пісалі ў газетах і гаварылі па радыё ды тэлевізіі. Ён як быццам падштурховаў мяне да роздуму, да асэнсавання падзей і з’яваў, што адбываліся наўкола...
І па сёння удзячны яму за шчырасць, за тое, што ён, пранікшыся да мяне павагай, гаварыў як са сваім сябрам, як з чалавекам, для якога будуць мець у жыцці вялікае значэнне яго парады і думкі...
Я ведаў, што Іван Паўлавіч за творы з цыкла “Палескай хронікі “ у 1962 годзе атрымаў літаратурную прэмію імя Я.Коласа. А праз дзесяць гадоў яму была прысуджана Ленінская прэмія. У тым жа годзе стаў народным пісьменнікам БССР.
– Вельмі цікавая гісторыя ў Мазыра, – задумліва працягвае госць. – Яна, гісторыя, яшчэ не даследавана, як след. Навукоўцам, даследчыкам і пісьменнікам у гэтым плане працы хопіць на стагоддзі... Шмат якіх сведчанняў хавае зямля, шмат друкаваных крыніц захавана ў архівах па ўсім свеце. А ў Прыпяці некалі, у старадаўнія часы, знаходзілі па берагах бурштын...