Падзьмуў ад рэчкі золкі вецер, зашамацелі галіны вербалозу.
– Ну, што, Анатоль, рушым? – паглядзеў ён чамусьці на шэрае неба, у якім ужо згрувашчваліся шэра-свінцовыя воблакі, на Прыпяць, якая увачавідкі заблішчэла рыбінай луской – пачаў дзьмуць волкі вецер. – Заседзеліся мы з вамі...
А потым і першыя кроплі абазначыліся на светлым плашчы Мележа.
Падняліся з лаўкі, заспяшаліся ў гасцініцу. А да яе было ўжо зусім і блізка – метраў з дзвесце. Тады яна была адзінай і знаходзілася каля аўтобуснай станцыі, каля рынка, – каля дарогі, якая вяла на гару – на вуліцу Якуба Коласа...
Калі падняліся па прыступках і сталі каля гасцінічных дзвярэй, дождж абрынуўся з такой сілай, што не было відаць будынкаў праз дарогу...
Шэра-карычневыя ручаі пацяклі з гор, утвараючы шырокую раку, якую нельга было ні пераскочыць, ні абысці, – толькі перачакаць, калі ўсё аціхне...
Зайшлі ў сціплы пакойчык.
Мележ скінуў плашч, страсянуў яго, каб павесіць на вешалку без дажджавой макрэчы, а потым нечакана спытаў:
– А як жа вы, Анатоль, па гэтым дажджы? Вазьміце хіба мой плашч, а заўтра раніцай, ідучы на працу, і занеслі б мне...
– Ды не, дзякую, Іван Паўлавіч, мне ж тут блізка – на гары жыву...
Ён трохі паразважаў, а потым згадзіўся:
– Ну, глядзіце самі... Але з плашчом было б зручней...
Развітваючыся, паглядзелі адзін аднаму ў вочы. Ввыгляд у яго быў стомлены, і адзначыў: правільна зрабіў, што не даў чытаць све тры старонкі...
Праз некалькі год мазырскі тэатр вазіў у Мінск паказваць “Людзі на балоце”. Захварэў акцёр, які іграў ролю Апейкі – партыйнага сакратара, і рэжысер тэатра Міхась Колас хутка ўвёў мяне ў гэты вобраз.
Чытаў са сцэны маналог Апейкі, звернуты да куранёўцаў, а перад вачыма стаяў вобраз пісьменніка і тая нашая сустрэча...
Потым, праз шмат гадоў, адно пашкадаваў, што адмовіўся ад прапановы народнага пісьменніка – апрануць плашч. Пахадзіў бы ў адзенні жывога класіка. А потым бы сам сабе і казаў бы: “А няблага гэта было – у плашчы-засцярозе Івана Мележа!..”
Але гэта я так, жартуючы.
Тая адзіная сустрэча сам-насам застанецца ў маёй памяці на ўсё жыццё. Бо яна адбылася на мазырскай зямлі, на беразе Прыпяці...
Хто ты, горад на Прыпяці?
Адкуль з’явілася такая назва – Мазыр?
Спрачаюцца і да сёння навукоўцы і даследчыкі, але ніхто з іх дакладна не даказаў сапраўднасць і праўдзівасць назвы...
Два беларускія даследчыкі В.Жукевіч і А.Рогалеў лічаць, што вытокі ці карані назвы “Мазыр” трэба звязваць з назвай этнаграфічнай групы заходне-славянскага (польскага) насельніцтва – мазуры. Мазуры з”яўляліся адной з найвялікшых этнічных груп Польшчы. Ваяры-русічы – князі – хадзілі на іх паходамі яшчэ ў ХІ стагоддзі. Рогалеў не выключае і яшчэ адно тлумачэнне тапоніма. У іранскіх мовах ёсць слова “мазар, “мосар” ці “мазор” – маецца на ўвазе старажытныя пахаванні, курганы, пагоркі... Калі ўлічваць той факт, што Мазыр раскінуўся на ўзвышшах сярод балотаў і багнаў Палескай раўніны, таму назва горада магла пайсці і ад слова “мосар”– гэта ўжо як бы раскрываюцца асаблівасці геаграфічнага ландшафту...
Альбо яшчэ... У канцы першага – пачатку другога тысячагоддзя шматлікія гандлёвыя гарады Кіеўскай Русі мелі ў сябе ўзброеных людзей, і ў дадатак назапашвалі кагорты “ратных людзей”. А можа Мазыр з”яўляўся адным з гандлёвых прыстанішчаў на водным шляху ў старажытнасці “з варагаў у грэкі”? Бо ў пісьмовых крыніцах, у летапісах, згадвалася, што уверх па цячэнні Прыпяці, а менавіта ў вёсках Загорыны, Лучажэвічы, а ўніз – Акулінкі і Стрэльск, – знаходзіліся вартавыя пасты, у якіх была асноўная задача – абараняць подступы да горада. У Х і ХІ стагоддзях варагі часта прыходзілі на Русь – гандляваць альбо па просьбе ці запрашэнні рускіх князёў. З іх і набіралі русічы сабе дружыны. Напрыклад, “аповесць мінулых гадоў” называе варагаў жыхарамі Паўночнай Еўропы, што жылі па берагах Варажскага (Балтыйскага) мора. А там пражывалі шведы і нарвежцы, датчане і готы, англы...
Многія тут атабарыліся, ажаніліся. Дзеці іх сталі паўварагамі, але ўжо ўнукі – славянамі.
Калі ж шукаць значэнні слоў “масур”, то гэта ў перакладзе – клён. “Мосыр” – сырасць, волкасць (са старажытнаскандынаўскай мовы). Калі трошкі дапусціць вольнасць, то, паводле В.Жучкевіча назву горада Мазыр можна перакласці – “горад пад клёнамі” альбо – “сырое месца”...