Ганна НАВАСЕЛЬЦАВА
ВУЖЫНАЯ КАРАЛЕЎНА
Міфалагічна-легендарнае
Высока ляціць начная бліскавіца, абрынецца дзесьці цяжкім пажарам. Вялікім, спапяляльным, гнеўным. Страшным для ўсяго жывога. І толькі я, Вужыная каралеўна, ведаю, што панёс той злы нябесны агонь імклівы цмок-лятавец. Не, ён не жорсткі, не хцівы. Ні золата, ні срэбра не трэба яму, а шукае цмок нешта больш дарагое. Шукае ды не можа знайсці. Каму як не мне, Вужынай каралеўне, пра гэта ведаць...
Абрываецца долу начная бліскавіца, б’ецца ў зямлю. Ты не страшны мне, водгалас нябеснага гневу. Лёгка схавацца ў топкіх балотах, высокіх трыснягах, мяккіх імхах. Лёгка схавацца ды нялёгка забыцца... Падае цмок-лятавец долу каменем. Трымае адплату за тое, што абрынуў на зямлю пажар. Боль ды роспач. Шкадаванне, шкадаванне. І яшчэ адзін валун на зямлі, на якой іх і так многа. Абраная, ведная зямля. Прыгожая і самотная. Пра гэта ведаю я, Вужыная каралеўна.
Ды і як мне не ведаць, калі шэпчуць знаёмае вітанне цёмныя балоты, шэрыя, бліскучыя. Іх столькі ж многа, колькі і лясоў, высокіх ды цяністых. І лясы, і балоты, і палеткі, і азёры гэтай зямлі — жывыя... Лесуны, балотнікі, палевікі, вадзянікі... Лесавічкі, балацянкі, палявічкі, русалкі-азярніцы... Гэту зямлю любяць чары. Не крыўдзіць яе ўсюдыісны Сварог. Па гэтай зямлі ходзіць Бялун-Белабог, жадае доўгага веку ўсім годным. І не было б аніводнага няшчасця, калі б не страчаная залатая карона.
Я памятаю пра тую карону кожную гадзіну новага дня і кожную хвіліну новай начы. Што і казаць, магла тая карона ператвараць ноч у дзень, а зіму ў лета. Магла дапамагаць тады, калі далёкім станавілася міласэрнае Сонейка. Толькі... спрачалася карона з самім высокім Сонцам. Зайздросціла яснае, ды не магло саперніцу сваю знайсці. Схавана яна была, і ніхто пра таемную схову не ведаў. Але спрадвеку любілі чары азёрна-лясны край, любілі, як дзень любіць Сонца.
Мне, Вужынай каралеўне, нялюбае Сонца, нежаданы дзень. Я жыву пад зорным небам, красуюся ўначы, дзіўлю свет на змярканні. І заўсёды з нецярпеннем чакаю, пакуль знікне гарачае ды агністае за небакрай. Пад святлом месіка насустрач выходзіць той, дзеля каго я б даравала Сонцу яго пякучыя промні. Патанаю ў ягоных вачах, як у начным лесе патанае цень. Мой любы, мой каралевіч... Не магу не думаць пра залатую карону, калі гляджу на яго. Гэтая карона — твой лёс, мой абраны.
І чаму мне, Вужынай каралеўне, чуецца тады незразумелым чарадзейным водгуллем: «Заранка-Зараніца, люблю цябе, мая ясная. Прасвятлі бяззорную ноч, пабудзі яснае Сонейка, дай мне надзею... Бегчы мне далёка-далёка, шэрымі балотамі, колкімі імхамі, бегчы мне ад зямлі прыгожай, як ты, яснай. Бегчы наўздагон за родным братам сваім, прасіць у яго даравання. Толькі ты, Заранка-Зараніца, пра мяне памятаеш. Толькі ты мяне прабачыш. Прасвятлі маю доўгую ноч, спагадлівая... Заранка-Зараніца...» Усміхаецца мне мой каралевіч, і мінае трывога.
— Люблю цябе. Ты ж ясная мая зараніца.
Я ведаю. Я не бачу свету без цябе, мой чарадзейны каралевіч. Ты — яго мудрасць і спагада, яго веднасць і цярпенне. Раскажы мне зноў пра двух родных братоў. Раскажы пра таго, малодшага, ціхмянага ды лагоднага, што цягнуўся да ўсяго незвычайнага, як цягнуцца чары да гэтай зямлі. Успомні і пра старэйшага, моцнага духам ды слаўнага, гатовага дапамагчы кожнаму, хто пра гэта папросіць... Самыя лепшыя браты. Добрыя сябры...
Маўчыш, мой любы каралевіч, хаваеш ціхі смутак. Я ж цябе ведаю. Не хочаш мне адкрыць сваё расчараванне. Толькі я не магу проста памятаць. Трымаў ты за рукі двух харошых хлопчыкаў, вёў іх у даросласць і сталасць. Вучыў дабрыні, вучыў любові да сваёй зямлі, дарыў ім магутныя чары. Як жа так зрабілася, што сталі яны ворагамі? Як жа так учынілася, што ты стаў для іх чужым?
Маўчыш, каралевіч, як закляты маўчаць. Іду за табою няроўным шляхам туды, дзе чараў многа. Бяжыць балотамі-імхамі рака, лагодная, чуллівая, цікаўная да ўсяго новага на сваім шляху. Бяжыць далёка-далёка, нібы спяшаецца за некім наўздагон. Толькі не спыняешся тут доўга. Ідзеш узгоркамі ды палеткамі туды, дзе многа чалавечых мар і жаданняў. Бяжыць між хат ды жытоў магутная, шырокая рака. І славяць яе людзі за дапамогу.
І здаецца мне, што чую такое блізкае: «Заранка-Зараніца, ясная Сонцава сястра, бегчы мне ў сіняе-сіняе мора, бегчы і ніколі не вярнуцца назад. Шукаць свайго роднага брата, прасіць у яго даравання. Пачуй мяне, любая. Дапамажы вярнуцца да роднай зямлі, да бацькоўскага пасаду. Не пакінь мяне, Заранка-Зараніца, люблю цябе, мая ясная.»
— Ратуй іх, ратуй мяне, мая каралеўна.
— Заўсёды, мой каралевіч.