Ён расшпіліў верхні гузік кашулі, пакутліва пацёр скроні:
— Як не паверыць у наканаванасць чалавечага лёсу?!
1996
ДАЛІНКА
Нізкая мясціна пасярод вёскі, зарослая густым кустоўем, змрочная i сырая. Але не гэта было галоўным. Пра Далінку расказвалі ўсялякія жахі. Хтосьці з вяскоўцаў неяк бачыў там свінню, якая, прысеўшы на азадак, пасміхалася зусім па-чалавечы i капытцам скрэбла сябе за вухам. А некага пераходзіла цяля і, спыніўшыся, гаўкала па-сабачы... Адным словам, Далінка была месцам небяспечным. I адно ўпрыгожвала яе: высозныя дрэвы паабапал дарогі, што перасякала Далінку. Ад ix заўсёды ішоў незразумелы гуд. Але гэта між іншым. Галоўнае тое, што ў Вялікім пісанні сказана: «Не памрэм, але зменімся».
Ён вельмі добра помніў той дзень, калі, ідучы з вясковае крамы, зазірнуў да Мікіткі Кульгавага. Вестка радасная ў таго была. У мястэчку нявестка разрадзілася ўнукам. «Ну, дык кульнём за майго ўнучка»,— наліў чарку Мікітка. I яны кульнулі. A потым была яшчэ адна чарка i, як час паказаў лішняя. Ужо падыходзячы да сваёй хаты, пачуў як нешта кальнула пад левай лапаткаю, потым запякло. А тут Галенка, жонка ягоная, на парозе з'явілася: «Нацмокаўся, цмок стары... Ідзі лучыны нашчапай. На заўтра падпалу няма. Чым печ распалю?!» I ён пайшоў шчапаць лучыну. Паклаў на калоду смалісты сук, падняў сякеру... I ўсё! Як падкасіла чалавека. Зваліўся проста тут, ля калодкі. Але гэта быў не канец.
Праз колькі хвілін ён ужо зразумеў, што ў ягоным жыцці пачынаецца нешта новае. Ён нібыта ажыў — думаў разважаў... Бачыў усё тую ж калодку, сякеру ля яе i сябе самога тут жа. Нага неяк дзіўнавата падкурчылася, лоб упёрся ў калодку. Так, гэта было ягонае цела, а што ж тады ён такое цяпер? Хацелася памацаць сябе за руку, але ніякай рукі няма. Вунь яна, адкінутая, з жоўтым ад тытуню пальцам. Агарнула разгубленасць. Пад неіснуючай лыжачкай засмактала нейкая страшная адзінота. Вачэй няма, а ён усё бачыць. Ды i чуе таксама. Во, з якім лямантам бяжыць Галенка. Упала, схілілася над ягоным целам, а ён вось тут, побач. Хацеў нешта сказаць — не атрымліваецца. Мовы няма. Як ні пнуўся, ні слоўка не выціснуў а вось жа разважае... А галава там. Без галавы думае. Але што цяпер тое згадваць? Пэўна, ужо i Галенка не памятае той калодкі, той нагі ягонай падкурчанай. Напэўна, з году ў год ходзіць на Раданіцу на ягоную магілку. Час ад часу i ў царкву заглядвае, моліцца за супакой ягонай душы. Ведала б Галенка, што душа гэтая ўжо мо які дванаццаты гадок матляецца на галіне, што распасцерлася над Далінкай, i ніякага супакою ёй няма.
Як ён апынуўся на гэтым дрэве, дагэтуль уцяміць не можа. Нейкая сіла падхапіла, нанесла i кінула на галіну. Ды i не кінула, бо не было чаго кідаць. Так, нейкі туманок празрысты, пасмачка, акравачак нечага нябачнага. Але гэты акравачак бы прыкіпеў да гэтай галіны. Праўда, не зусім. Ён можа спускацца ўніз, туды, на Далінку... Але толькі на яе. Уверх дарогі няма. Як ні пнуўся — бы сцяна якая. Кідаўся i ў бакі: у адзін, у другі! Таксама глуха. Нешта не пускае. A ўніз можа...
Во-о, зноў курыца Іванішына пад ім на Далінцы сакоча. Гняздо ў яе там, ці што? З гэтай курыцаю дык проста смех. Неяк дастала яна яго сваім сакатаннем. Дапякла. Ён і рынуўся ўніз, на яе... I, о дзіва! Прайшоў, праткнуўся праз пер'е, праз скуру. Вантробы курыныя пабачыў. Фу-у, паскудства нейкае. I мазгоў ніякіх, так, чарвячок замораны. Аж плюнуць схацелася. Але — як жа ён плюне? А вось курыца плюнула, як толькі ён пра гэта падумаў. Ca смакам, па-чалавечы. Гэта яго моцна тады ўразіла. А потым, калі ўжо зноў матляўся на сваёй галіне, раптам павесялела. Дык калі ён у курыцу Іванішыну залез, то i ў чалавека залезці можа. А тут, на тую думку, i чалавек... Якраз Сцепка Яўхімаў ішоў. Бы кулём нейкім нябачным зваліўся. I да Сцёпкі, да галавы ягонай. Пнуўся, пнуўся i ніяк... Моцная мазгаўня ў Сцёпкі. Не прайшоў не прабіўся. Вярнуўся на галіну. Падумалася, што трэба на бабе нейкай паспрабаваць. Бабы, яны слабейшыя. А вунь i баба! I ніхто іншы, як Галенка ягоная. Рэдка яе тут на Далінцы ён бачыць. Пастарэла Галенка, здала надта. Ногі зусім скрывіліся, але ж неяк шлэпае. Падаўся ўніз, да яе. Торкнуўся, да цела яе пранік. I тое самае, што i ca Сцепкам. Не пa ім баба! Ды ў ix заўсёды так i было: каса на камень. А-а-а-т!..
Але да людзей ён больш не чапляўся. Да курыцы тым больш. Смурод адзін. Адно i заставалася: глядзець i глядзець на дарогу. I ўдзень i ўночы. Але позняй парою было нецікава. А вось днём нешта ўдавалася выхапіць, як кажуць, з таго, цяпер для яго ўжо чужога, свету...
Во-о, шкандыбае хтось па дарозе. I не адзін. Той, што ў кепцы зашмальцаванай, ці не Васька Дзірванок. Ага-а, ён, Васька! А маладога ўжо i не ведае. Во-а, як прэ. А Васька наўздагон...