Сённяшняя раніца нічым не адрозніваецца ад іншых, можа, толькі адным: мне — восемдзесят. Вунь на календары абведзена i дата — 11 мая 2027 года. Папраўдзе, дык i не думалася, што дацягну да гэтага дня. Спадзявалася на якіх-небудзь 65-70, а Бог накінуў яшчэ адзін дзесятак. I вось ляжу, з асалодай пацягваюся, любуюся парычком (на яго якраз гэтымі гадамі вярнулася мода), які сёння ўпрыгожыць за юбілейным сталом маю не такую ўжо i прывабную галоўку. Слухаю, як раз-пораз на кухні дзынкае посуд: дачка, нявестка, унучкі рыхтуюць святочны стол. Ну, а мне можна трошкі i адпачыць. Госці збяруцца дзесьці а пятай гадзіне. Ледзь не цэлы дзень вольнага часу, не садзіцца ж сёння за пісьмовы сгол! Як ніколі, на ім сапраўдны вэрхал: паштоўкі, віншавальныя тэлеграмы, нават зборнічкі вершаў ад маладых — усё легла на яго. Толькі віншавальны ліст ад пана прэзідэнта паклала асобна.
Дзіўная рэч, некалькі гадоў таму назад ён мне адкрыў адну маленечкую таямніцу: сваё захапленне астраноміяй. На гэтым мы з ім i сышліся. Астраномія заўсёды прыцягвала i мяне. Туманнасці, газападобныя зоркі, суседнія галактыкі, тэорыі сціскання i разгортвання Сусвету — суцэльная неспазнанасць i загадкавасць. Увогуле, цікавы чалавек гэты наш ці не няш ўжо прэзідэнт. Падазраю, што ён вядзе перапіску не толькі ca мною. А чаму б i не? З гісторыі вядома, што імператрыца суседняй Расіі Екацярына II перапісвалася з Вальтэрам. Вядома ж, я не Вальтэр, але прыемна атрымаць чарговы ліст ад прэзідэнта i развеяць нейкія ягоныя сумненні ці нават паспрачацца наконт той ці іншай астранамічнай тэорыі. Праўда, ён не надта любіць спрэчкі, ва ўсім хоча бачыць гармонію... Ат... Вось i званок... Напэўна, віншавальны. Трэба ўставаць i падыходзіць да тэлефона, сямейнікі сказалі: «Бабуля, сёння твой дзень. Мы да тэлефона не датыкаемся!»
— Алё-ё... Танечка! Божа... Ну вядома, усё разумею, пра што гаворка!.. Нічога страшнага, спазняйцеся!
Значыцца, Таня Сапач i Сяргей Дубавец спозняцца. А я ж казала: «На якое ліха вам гэты «мерседэс», купляйце лепш «таёту», мая хоць i старэнькая, а вунь яшчэ як цягне!» Не прыслухаліся, купілі. Цяпер штодня рамантуюць. Ну нічога, як-небудзь дабяруцца з Вільні. Дзе ж гэта? Куды прыткнула апошні нумар «Полымя»? Якая светлая ў Тані там нізка вершаў — з нейкім прытоеным сумам, які, што ранішні туманок, запаўзае ў душу i працінае да дрыжыкаў. Столькі наставіла радасных клічнікаў, не забыцца б паказаць ёй.
Класціся назад у ложак ужо не хочацца. Трэба трошкі размяцца, пахадзіць па пакоі. I пра што ж гэта думалася да званка Дубаўцоў? Ага-а, прэзідэнт... Ягоны віншавальны ліст... А я, здаецца, апошнюю сваю кніжку яму не паслала, ды штосьці ён пісаў пра яе ў лісце. Значыцца, купіў сам. Дзіўная ўсё-такі штука жыццё! Зазірнеш у мінулае, i ўсё роўна як які тэлесерыял, сцэнарый якога напісаны рукою Самога Творцы. I не збочваеш, ідзеш па тым, што наканавана,— дзе подбегам, дзе павальней. Там спатыкнешся, там абтрасешся, а там i заплачаш... I ўсё ідзеш, ідзеш...
— Бабуля, які даставаць фарфор? Кітайскі ці, можа, паставіць наш?
— Гэта ўжо на ваш густ... Які палічыце патрэбным.
О-от... Справа, напэўна, не ў фарфоры. Нявестка паслала ўнучку, каб дазнацца, сплю я ці паднялася ўжо. Бач ты, посуду не могуць выбраць! А ix бы туды, у тую вялікую дэпрэсію, як калісьці пра свой падобны час гаварылі амерыканцы. Думалі б не пра фарфор, а пра тое, што пакласці на талерку. Якія ж гэта былі гады? Дзесьці сярэдзіна дзевяностых... Не, пачыналася ўсё значна раней. Сярэдзіна дзевяностых — гэта ўжо ледзь не самы пік. Распачыналася прыватызацыя... Куды ж падзеўся, у якіх гадах застаўся той малады празаік, што ўсё тады крычаў на розных сходах: «Дайце мне Ясную Паляну, i я стану Львом Талстым!» Яснай Паляны яму не далі, i Талстым ён не стаў таксама. Столькі гадоў прайшло, а вось, глядзі ты, помніцца... I тая дарагоўля, i тая інфляцыя. Напаўгалоднае жыццё, дзеці ў школах прытомнасць страчвалі, пра што, пэўна, мала хто i ўспамінае цяпер. Наша старэйшае пакаленне паціху адыходзіць, маладзейшыя неяк умелі тады круціцца. Але адно добра ведаюць усе: адтуль, з тых гадоў, мы вынеслі сваю Незалежнасць. Тады ж абіралі i свайго першага прэзідэнта. Самы першы, відаць, i самы запамінальны — малады, няўрымслівы. Праўда, спачатку было шмат непаразуменняў асабліва з нашым творчым людам, бо яшчэ ці не ў перадвыбарчай кампаніі прэзідэнт сказаў: «Спачатку эканоміка, а потым разбяромся i з астатнім...» Трэба было разумець: з культурай, мастацтвам, літаратурай. I гэта насцярожвала, нават абурала, тым больш што былі незразумелымі i адносіны прэзідэнта да нашай мовы. Адны ўпікалі яго, другія, наадварот, спрабавалі нейкім чынам апраўдаць, спасылаючыся зноў-такі на суседнюю дзяржаву. Маўляў у Расіі, скажам, у дзевятнаццатым стагоддзі ўвесь царскі двор размаўляў выключна па-французску. Ды i той жа класік Іван Тургенеў вёў перапіску з Флабэрам, з Жорж Санд, з Мапасанам на французскай мове. Толькі чамусьці творы свае пісаў на роднай, узбагачаючы залаты фонд не чыёй-небудзь, а сваёй нацыі. I гэта ніякім чынам не замінала высокім уладам бачыць у ім вялікага пісьменніка. Ці не ў часы цяжкіх дэпрэсій, як ні ў якія іншыя, інстынкты, закладзеныя ў чалавеку, пачынаюць барацьбу з Духам. I самы страшны, напэўна, інстынкт самазахавання, абы выжыць, любымі сродкамі, адсюль — разбой, крадзеж, гвалтаванне. Дух кліча да гармоніі, да ідэалаў у вышыню... Інстынкт цягне назад, бліжэй да братоў нашых меншых: урваць, адабраць, назапасіць. I якая ўжо тут духоўнасць, якая святасць! Ад гэтага ў старажытнасці гінулі цэлыя народы. Ці ж не было дэвіза: хлеба i відовішчаў, жахлівых i разбэшчаных?! Але што цяпер успамінаць пра тое, тым больш што i непаразуменні нашы з прэзідэнтам працягваліся нядоўга. Гэта ўжо, напэўна, быў дзевяноста шосты? Хто ж тады пазваніў мне? Здаецца, Валя Аколава.