— Дзядзя Валодзя, добры дзень!
— Д-добрага д-дня? А хто г-гэта?
Я назваўся.
— А д-дзе т-ты?
— На вакзале.
— А м-чаго т-ты т-там, а не т-тут?
І вось мы сядзім ды гаворым. Пачаты, па-вясковаму вялікі круглы бохан хлеба, крамяныя салёныя гуркі, сала скрылікамі, сціплая чарка і цікавая гутарка. Утульна.
Мне было за што адчуваць да яго ўдзячнасць. У тым, што мяне з разведкі паклікалі на супрацоўніцтва ў падпольную рэдакцыю, што неўзабаве штабной машыністцы было сказана перадрукаваць пад маю дыктоўку тое з маіх рукапісаў, што было адаслана на Вялікую зямлю, прымаў вырашальны ўдзел і. Царук разам са сваім сябрам і паплечнікам па барацьбе і пакутах Жалезняковічам, А потым у Мінск, на партызанскі парад, двух рэдактараў райгазет, стаўбцоўскай і мірскай, Гірша Смоляра і мяне, дзядзя Валодзя паслаў, як. Прадчуваючы, што там я ўпершыню ўвайду ў пісьменніцкі гурт і гэта будзе мець для мяне таксама вырашальны сэнс.
Калі творы былі адзначаны Сталінскай прэміяй, іх не надта крытыкавалі, а то, калі дакладней, яны і зусім рабіліся недатыкальныя для крытыкі. Са мной было так, што, пачуўшы па радыё пра пастанову, загадчык аддзела крытыкі ў паважаным часопісе адразу пабег у друкарню і ў апошняй карэктуры выкрасліў у артыкуле нейкія там крытычныя заўвагі па аповесці.
І трохі нязвычным здалося тое, што старая Кніповіч у «Литературной газете» ў сваім палітычна спрыяльным водгуку злёгку пакрытыкавала вобраз Лены, сказаўшы пра «ружовенькі туман» у паказе кахання.
Выпадкова сустрэўшыся з «дзядзем Валодзем» у Мінску, я ўдзячна прыняў яго віншаванне з прэміяй і пацеху супраць крытыкі:
— Ч-чытаў. Яна т-там кажа, што т-ты мала д-даў п-пра баб. А ты цяпер вазьмі д-ды н-напішы ім п-пра адных баб!.. Як напрарочыў: менш чым праз год з'явілася мая «Галя».
* * *
Ноччу паэт звоніць празаіку і, не застаўшы таго дома, пытаецца ў ягонай жонкі:
— А можа, вы, прабачце, ведаеце: авечкі бэкаюць ці мекаюць?..
Дакладнасць патрэбна і ў паэзіі, хоць яна, па Пушкіну, павінна быць трохі прыдуркаватай.
* * *
Нярослы, вясёлы тэнар з дзяржаўнай капэлы, сустрэўшыся на вуліцы, не прамаўчаў пра тое, што вось у яго праз месяц будзе юбілей. Удакладніў які. А я здзівіўся: — Бог мой, такі малы, а ўжо і семдзесят! Смяемся.
* * *
Стары Мікалай Іванавіч, наш літаратурны генерал, хваліцца пры мне маскоўскаму знаёмаму, колькі разоў ён сёлета выступіў за год перад чытачамі. Лічыць:
— Среди пограничников...— Прыпамінаючы: — Среди фабзайцев...— Зноў паўза.— Среди работников прилавка...
У тон яму дадаю:
— Среди долины ровныя...
Ён не злуецца, і гэта добра. І тады было, і ўспамінаецца.
* * *
Пісьменнік Грос, дасціпны эстонец, жартуе востра і тонка. Едзем па Таліне, я захапляюся, седзячы побач з ім у машыне:
— Якія ў вас, Вілі, дрэвы цудоўныя!..
— Галоўнае — у тэрмін пасеяць! — адказвае ён са сваёй падтэкставай усмешкай.
Пра горыч і бруд
Днямі, і не ўпершыню, успомніўся быў Ёсіп Варановіч, стары аграном яшчэ ці не дарэвалюцыйнай вывучкі, прадстаўнік люднай, цікавай сям'і занямонскага хутараніна.
Яго я ведаў з партызанаў, потым як дырэктара МТС, а яшчэ лепш як дырэктара міжабласной насеннай станцыі па травах. Яна была ім хораша наладжана ў колішнім маёнтку Кашыца, уладальніка блізу тысячы гектараў выдатнай зямлі, багатай сядзібы з палацам, разбураным у вайну, з вялікім паркам лістоўніцы.
Ды вось узбурылася хрушчоўская барацьба з траваполлем. І якраз тады мы з Ёсіпам сустрэліся ў Міры на кірмашы.
— Ваня,— сказаў ён, уздыхнуўшы жаласна. Чалавек інтэлігентны, а не вытрымаў: — Я б яму, маць яго... даў Стаўбцоўскі або Івянецкі раён — няхай бы ён там са сваёй кукурузай памудраваў!..
Раёны — абодва з пясчанымі землямі. А «ён» — «наш дарагі Мікіта Сяргеевіч».
Станцыю, вядома ж, ідэйна разбурылі.
А гады праз два ці тры яе прыйшлося зноў наладжваць. З не меншай перакананасцю...
Так было, дарэчы, і з нашым Колем, калгасным брыгадзірам. Пашу каля вёскі загадалі заараць, а потым зноў зрабіць пашай. І ў абодвух выпадках загадваў, крычаў на брыгадзіра той самы раённы таўкач.
Яшчэ раз, дарэчы,— нашай літаратурнай «перабудовай» і сёння, у восемдзесят сёмым, камандуюць тыя самыя, што шчыравалі і ўчора, і пазаўчора...
* * *
На мінскім рынку. Купілі бульбы, я стаю з ёю каля брамы, чакаю жонку — яна пайшла яшчэ мяса пашукаць. Побач стары прадае самаробныя таркі, па адной вымаючы іх з-пад мяха, што пад пахай. Разгаварыліся.
— Тугавата жывецца. Пенсія — пяцьдзесят. Праўда, мы з бабай толькі ўдваіх...