* * *
Дзённік Бечыка здаецца мне больш задушэўным, чым запісы Караткевіча, якія прачытаў нядаўна. І прыемна было, што гэты сціплы, ціхі і такі глыбокі хлопец, Варлен, успомніў добрым словам і мяне.
Учора, калі я званіў Сідарэвічу, Толя разумна сказаў: «Якога празаіка мы страцілі!..» Мы толькі трацім ды трацім, а нам жа трэба жыць, нам трэба мацаваць, сцвярджаць саміх сябе — як народ, як народная літаратура.
* * *
Калі я ў шпіталі інвалідаў і ветэранаў вайны выйшаў ад хворага сябра і на вуліцы схаваўся ад гарачыні ў арыгінальнай аўтобуснай пачакальні,— нібы вялізнай пячоры, з таксама вялізным гарызантальным прастакутнікам выхаду,— у прастакутніку гэтым, як на агромністым экране яшчэ большага тэлевізара быў, убачыўся цудоўны пейзаж. Узгоркі пад зялёным выкалашаным жытам, кусты пералескаў, светлая яснасць блакіту і белачароўныя аблокі.
Зноў любуйся, пакуль гэта бачыш!..
Пазней, калі ў саюзе пісьменнікаў сустрэўся з Р. і ён спытаўся, як маё здароўе, я, успомніўшы многа сваіх ваенных аднагодкаў, ва ўсёй іх нямоглай шэрай піжамнасці, адказаў таварышу: «Дзякуй, цудоўна!» І не бравада гэта была, а ўдзячнае адчуванне, што я яшчэ трохі магу і што трэба рабіць сваё.
* * *
Нялёгка гэта, часамі і вельмі нялёгка, калі жаданне штосьці важнае сказаць ідзе не ад самога сябе, не зусім ад сябе, а звонку — ад просьбы, заказу. Хоць заказ гэты ці просьба, ад якіх ты не змог адпрасіцца ці адмахнуцца, у той ці іншай меры блізкі табе, твайму жаданню, намеру сказаць тое важнае, што ўжо даўно ці нядаўна, цьмяна яшчэ ці ўжо і ясней з'явілася ў тваёй душы. Пакуль як след наблізяцца, спалучацца яны — просьба, заказ і жаданне, доўга прыходзіцца... можна сказаць: пакутаваць.
Святое права старасці — пісаць тое, што хочацца самому.
* * *
Пачуў ад Радзіма Гарэцкага, што слаўны, высакародны і шматпакутны Гаўрыла Іванавіч жыццё сваё закончыў словам «Добра».
— Тата, як ты сябе адчуваеш? — спытаўся ён, шасцідзесяцігадовы акадэмік.
А бацька так звычайна, так па-свойму, так сімвалічна:
— Добра.
...Пазней я сустрэну падобнае ў Канта, які сказаў напаследак: «Das ist gut». І пазваню пра гэта Радзіму, ужо без вострага суму, а з пэўнай радасцю.
* * *
Ластаўка на галінцы ў ліпе. Які агромністы свет лістоты, духмянага, ціхага гушчару. А ў яе — маленькай, прыгожанькай — адпачынак ад ненаежнай малечы. Гняздо — зусім побач, у падстрэшшы, над маім акном.
* * *
Нашу ваду з суседняга калодзежа, і — ах, маленства! — зноў успамінаецца бедны, нягеглы жыдок Ярухім, які насіў У Турцы ваду сваім багацейшым аднапляменнікам, крамы якіх акружалі рыначную плошчу, «места».
Сонечная, росная раніца, і я весела думаю, як мяне цягне ў добрым настроі запісваць розную драбязу...
* * *
Учора чытаў дзіцячыя апавяданні Бялова, сёння чытаю апавяданні Кіплінга, на чарзе Плужнік...
За расчыненым акном позні ранак вялізнай палёгкі — сакавіта і вільготна зялёны, лёгка прыхмараны, такі харошы пасля той спёкі, што петрыла нас да пазаўчарашняй класічнай навальніцы і ціхіх дажджоў, якімі шамацелі ночы і з паўзамі цярушыліся дні.
* * *
Малады чытаю свае вершы больш дасведчанаму ў паэзіі і крыўдна недаўмяваю, што ён не хвалюецца. Няхай сабе не так, як я сам, аднак жа хоць бы трохі!..
А гэта ж так проста ўсё: за словамі майго верша — толькі маё хваляванне, якое другому пакуль што не перадалося. Пакуль што?.. А ў іншага каго яно і ніколі не можа перадавацца, як трэба.
* * *
Прышвін, «1930 год». А друкуецца гэта праз... пяцьдзесят дзевяць гадоў.
Вось на што асуджаешся, пішучы «для сябе». І застаешся сучасным. Калі пішаш праўду.
* * *
Пазаўчора «Ліра» здзівіла адным сюжэтам, як быццам, спачатку здалося, і не літаратурным.
Гутарка маладой журналісткі з татарынам сярэдніх гадоў, дырэктарам саўгаса «Лідскі», Мацвеем Крыніцкім. Прыгожая цвярозасць думкі, добрая беларуская мова, начытанасць.
Для прыкладу, амаль дакладна:
Журналістка: «Мне так сказалі на высокім узроўні, што раней трэба падумаць не пра беларускія падручнікі для школ ды інстытутаў, а пра раддамы, пра бальніцы, якіх нам так не хапае! Як вы на гэта глядзіце?»
Дырэктар (трохі падумаўшы, як і пасля кожнага пытання): «Гэта чыстая дэмагогія. Пры чым тут выдаткі, грошы, калі трэба ратаваць жыццё народа — яго мову? Каб вам сказалі: дай дзесяць тысяч, дык будзеш жыць, няўжо ж вы думалі б пра грошы? Не хапіла б сваіх, дык пазычылі б!..»