Угаров Гавриил
Вярнуць адкрыццё (на белорусском языке)
Гаўрыiл Угараў
Вярнуць адкрыццё
Пераклад: Рычард Саматыя
- Ненавiджу сцiпласць, - раптам сказаў наш субяседнiк. Сказаў сярдзiта, з болем, яго дабрадушны твар спахмурнеў. - Ненавiджу!
Мы азадачана прыцiхлi. Вагон мякка патрэсвала, за вокнамi сiнеў змрок, але нiхто не запальваў святло, без яго было неяк утульней, i размова да той хвiлiны iшла цiхая, даверлiвая, якая часта ўзнiкае ў цягнiку дальняга накiрунку мiж незнаёмымi пасажырамi. I вось... Не памятаю, што папярэднiчала сказанаму, але ж i пажар пачынаецца з iскры.
- Дазвольце... э... Пётр Мiкалаевiч, - першы апомнiўся мой сусед, сiвенькi, бародка клiнком дзядок. - Як жа так? Яно, вядома, сцiпласць, як i любое iншае пачуццё свае годнасцi, калi празмернае, можа i... Але згадзiцеся, сцiпласць упрыгожвае чалавека, i як яе можна адмаўляць, нiяк не разумею!
- Можна, - жорстка сказаў Пётр Мiкалаевiч. - Можна i патрэбна, калi з-за яе страчаны сродак выратавання тысяч людзей.
- Ды што вы кажаце? - ахнуў стары. - Вы... вы не перабольшваеце?
- Калi б так! На маiх вачах сцiпласць аднаго цудоўнага чалавека абярнулася, можна сказаць, у злачынства перад чалавецтвам. Прабачце... Каб вы мяне правiльна зразумелi, давядзецца расказаць падрабязна.
- Так, так, адпаведна, у галаве, ведаеце, неяк не ўкладваецца...
- Разумею, гэтаксама калiсьцi думаў. Памылiўся! Слухайце: перасадка ўнутраных органаў да гэтай пары невырашальная, увогуле, праблема, i нiхто не скажа, калi яна будзе вырашана канчаткова. А яна, мiж iншым, ужо была - i блiскуча! - вырашана больш дзесяцi гадоў назад!
- Не можа быць! - вырвалася ў мяне. Я, бiёлаг, не мог стрымаць свайго недаверу.
- Ах, не можа... - нават у прыцемку вочы Пятра Мiкалаевiча блiснулi iронiяй. - Удвайне сумна, што гэта гаворыце вы. Не толькi як бiёлаг. Вы па нацыянальнасцi, здаецца, якут?
- Якут. А што?
- Нiчога. Iмя Томата Iванавiча Даўгунова вам што-небудзь гаворыць?
- Не...
- А ён мог бы стаць гонарам нашага народа, усяго чалавецтва. Не стаў, з-за сцiпласцi не стаў. Паслухайце! У чым галоўная, нават адзiная невырашальнасць праблемы перасадкi ўнутраных органаў? У тканкавай несумяшчальнасцi. Перасадзiць можна хоць ад бабы-ягi лесуну, справа тэхнiкi; арганiзм, дурань, не прымае, фактычна трэба зламаць, заглушыць iмунную сiстэму засцярогi; гэта ўдаецца, але самi ведаеце, якою цаною. Не, не падумайце, я не медык, не фiзiёлаг, наогул не вучоны - будаўнiк я. Проста... Вось пра што i гаворка.
Ён змоўк на iмгненне. Святло лiхтароў нейкага паўстанка прабеглася па яго твары рухам ценяў, нiбыта павялiчыўшы яго, акрэслiўшы змрочнасць выгляду.
- Печань у мяне забалела гадоў у дваццаць. Але ведаеце, як гэта бывае ў маладосцi: каб мяне - ды анiколi! Шмат хто ў юнацтве жыве з адчуваннем асабiстага амаль цi не бяссмерця. Гэта значыць абстрактна ўсведамляеш, што i цябе не прамiне, але гэта настолькi далёка, што нават непраўдападобна. Адным словам, да доктара я не пайшоў, iнстытут скончыў - i пачало мяне па будоўлях насiць! Клопату было шмат, ну пабалiць ды перастане, здаровы ж мужык... Нарэшце дапякло. Так дапякло, што я ўжо быў гатовы малiцца на белы халат. Ну мясцовая бальнiца, абследаваннi там, лекi, аднак заўважаю я па выразу твараў маiх анёлаў-выратавальнiкаў, што, вiдаць, дарэмныя мае надзеi на сiлу маладосцi, а заадно i на ўсемагутнасць медыцыны. Папраўкай i не пахне, хоць i прафесара аднекуль запрашалi, i ўвесь iншы арсенал запушчаны ў ход. Карацей, давялося свайго доктара выклiкаць на шчырасць. Душэўны быў чалавек i смелы, з тых дактароў-вайскоўцаў, якiя прывыклi не хавацца за чужыя спiны, а дзейнiчаць рашуча i ў адпаведнасцi з абставiнамi.
Так... Сказаў ён мне, як на духу акрэслiў перспектыву. Чорт, нават цяпер страшна ўспамiнаць! Але шчырасць яго была не без намеру, таму што надзею меў. Так, маўляў, i так: пакоцiцца ўсё звычайным шляхам, ну i... Медыцына, як кажуць, бяссiльная, раней бы спахапiлiся на тваю хваробу - выратавалi б, а цяпер... Але ёсць мосцiк, ёсць. Нiхто па iм яшчэ не хадзiў, толькi мост ужо пабудаваны, чакае пэўным чынам смельчака. На жывёлах усе доследы праведзены, поспех стопрацэнтны, цяпер добраахвотнiк патрэбен. Рызыкi, варта сказаць, хапае. Праўда, упэўнены, яе крыху менш, чым у Барнарда, таго самага, што першы якраз у тыя гады сэрца перасадзiў. Але гэта, кажуць, мая ўпэўненасць i Томата Iванавiча.
"Гэта што яшчэ за свяцiла?" - пытаюся. Грубавата пытаюся, самi разумееце, якiя ў мяне думкi. "Не свяцiла, - адказвае. - Хiрург нашай бальнiцы. Толькi справа не ў тым, дзе ён працуе i якiя ў яго тытулы, - вялiкi Кох, дый не ён адзiн, спачатку яшчэ далей ад навукi быў. Сутнасць у тым, якая ў чалавека галава i якiя рукi. Томат Iванавiч з якутаў, ажанiўся з расейкай, тут, на яе радзiме, i асеў i аперыруе так, што калi б не яго сцiпласць, то даўно быў бы ў Маскве, можа, ужо i прафесарам стаў бы, галава ў яго светлая, такiх пашукаць. А не стаў ён прафесарам, я ўпэўнены, таму, што даследаваннi, якiмi займаўся, нi ў якi навуковы профiль не ўпiсваюцца. Недысертабельныя яны". - "Ну а канкрэтней?" - "Канкрэтней. Вас можа выратаваць толькi перасадка печанi, чаго, увогуле, нiдзе ў свеце не робяць, а калi i робяць, то... (Тут ён мяне наконт iмуннай несумяшчальнасцi i прасвяцiў.) А Томат Iванавiч даўно выношваў iдэю, што пры ўсёй бясконцай разнастайнасцi фiзiялагiчных iндывiдуальнасцей павiнен жа i ў гэтай бясконцасцi быць нейкi парадак, адзiны, цi што, закон. Падзяляецца ж на групы кроў! Пакуль гэтага не ведалi, за адной удачай iшлi дзесяткi няўдач. А цяпер усё на сто працэнтаў. Смелы ў Томата Iванавiча ход думкi, але гiсторыя навукi яго пацвярджае. Скрозь ёсць заканамернасць груповак: i ў атамах, i ў раслiнах, i ў зорках, i ў элементарных часцiцах яе з часам знойдуць. Чаму iмунная сiстэма абавязкова павiнна быць выключэннем? Томат Iванавiч вылучыў сем груп цi тыпаў цел i цяпер гатовы ўжо на самыя складаныя аперацыi".
"Чаму сем, а, скажам, не семнаццаць?" - пытанне маё прагучала даволi недарэчна, але мне, разумееце, было неяк не да логiкi, хацелася высветлiць сваю перспектыву.
Доктар развёў рукамi...
"Гэтага i Томат Iванавiч не ведае, хоць i захапляўся прыхаванаю гармонiяй прыроды: вясёлка з сямi колераў, музыка з сямi нотаў, арганiзмы дзеляцца на сем груп - цi выпадкова гэта? Але справа не ў лiчбе. Томат Iванавiч адшукаў спосаб распазнання "груп сумяшчальнасцi". Ён упэўнены, што з завяршэннем яго работы перасадка ўнутраных органаў стане справай такой самай надзейнай, як i пералiванне крывi. I, ведаеце, я яму веру, iнакш не прапаноўваў бы вам у яго аперыравацца. Зрэшты, падумайце да ранiцы..."
Якая ў мяне была ноч, памаўчу. Ранiцай даў згоду. А што заставалася рабiць? Тут хоць нейкая перспектыва, а калi адмовiцца - нiякай, гэта я ўжо i без медыцыны адчуваў.
Пад вечар мой доктар прыйшоў з незнаёмым лекарам. Так, знешне нiчога асаблiвага: невысокага росту, сярэднiх гадоў, стрыманы, вочы вузкiя, карыя, разумныя, трымаецца цiха, словам, з тых iнтэлiгентаў, якiя i кошку на "вы" называюць...
"Хвалюецеся? Няварта, вы для нас як першы касманаўт, пабачыце, усё будзе добра..."
Размаўляў ён мякка, з ледзь прыкметным, даволi прыемным акцэнтам, i была ў яго словах такая ўпэўненасць, што i ў мяне на душы адразу палягчэла. Давер ён выклiкаў, не магу сказаць чым, але ў адказ на яго ўсмешку i я таксама ўсмiхаўся. Бывае ж такое: сустрэнеш каго-небудзь i з першых яго слоў зразумела - цудоўны чалавек, добры, надзейны. I нават дзiўныя яго потым манiпуляцыi анi не пахiснулi маю веру. Бо што ён зрабiў? Дастаў з партфеля шкляны, шчыльна закаркаваны сасуд, пiнцэтам выняў адтуль лапiк марлi, пацёр iм маю пятку, паклаў назад i зноў шчыльна заткнуў коркам. Усё! Загаварыў да майго доктара: "Што ж, будзем шукаць..." Той кiўнуў.