Там, на могілках, калі ўсе развітваліся з нябожчыцай, Жураўскі ўпершыню ўбачыў сваю дачку, яе прывялі развітацца з мамай. Маленькая зарумзаная дзяўчынка з бялявымі коскамі, у джынсавым касцюмчыку; нехта і ёй завязаў чорную хусцінку, і Наташа ўвесь час сцягвала яе з галавы. Яе ўсё палохала тут: натоўп, аркестр, вянкі; яна вырывалася і хацела ўцячы, яна не верыла, не магла паверыць, што гэта застылая цёця ў труне, засыпаная кветкамі,— яе маці, а нейкая жанчына моцна трымала яе. Жураўскі падышоў, узяў Наташу на рукі, прытуліў да грудзей. Яна забілася, як падстрэленае птушаня, а потым неяк разам супакоілася, аціхла, даверліва абхапіла яго за шыю.
Так Арсен і прынёс яе назад, у вёску,— і вясковыя людзі ўжо не шапталіся за яго спіной, адшапталіся ўчора, пазнаўшы яго на партрэце; шапталіся выдавецкія,— ах, якое свята ім выпала: тут і Жураўскі, і Ірына, і дзяўчынка, пра якую ніхто не ведаў, што яна Арсенава дачка,— а яшчэ ж недзе ў горадзе і яго жонка, дырэктар школы, ці ведае яна, ці здагадваецца, які падарунак ёй прызапасіў мужанёк; і малодшы сын Раманоўскага, з якім Алачка ляцела ў Крым, ды так і не даляцела… Божа, божа, колькі падзей, як ажывяць яны нуднаватае жыццё выдавецкіх жанчын ды і некаторых мужчын таксама, на добры тыдзень хопіць размоў, здагадак, меркаванняў…
Быў падрыхтаваны ўжо жалобны стол з лыжачкай куцці на кожнай талерцы; першымі за яго пусцілі гасцей — іх чакаў аўтобус; вясковыя тоўпіліся пад адчыненымі вокнамі, на падворку. Калі ўсе паселі і стала ціха, Іван Уладзіміравіч падняўся і, паглядаючы на Аўдоццю Рыго-раўну, што сядзела, гаротна схіліўшыся, на куце, сказаў, як ён пазнаёміўся з Алачкай, як адчуў у ёй жывую спагадлівую душу, як горка і прыкра яму думаць, што гэта ён вінаваты ў яе гібелі. Некалькі добрых слоў сказала пра сяброўку Каця, а Ірына Мікалаеўна і гаварыць не змагла: устала, заплакала і моўчкі села на сваё месца. Затым яны развіталіся са старой, пакінулі ёй канверт з грашыма, што сабралі ў выдавецтве, і паехалі ў Мінск.
Суседкі Аўдоцці Рыгораўны ўзяліся парадкаваць на стале, а Жураўскі з Наташкай на руках пайшоў у лес. Ён вырашыў пажыць тут хоць тры дні, каб яшчэ раз схадзіць на могілкі, пагаварыць з Аўдоццяй Рыгораўнай і пабыць з дачкой.
На палянцы ў зацішку ён паслаў пінжак, пасадзіў Наташу, а сам лёг побач з ёю.
— Вы мой тата? — сказала яна.— Я вас адразу пазнала. У нас во-о колькі вашых фотакартак, цэлы альбом. Вернемся, я вам пакажу. Мне мама не дазваляла іх браць, а я ўсё роўна брала. Яна паедзе ў горад, а я дастану альбом з паліцы і гартаю… А чаму вы так доўга не прыязджалі? Я вас чакала, чакала… Мама часта прыязджала, а вы — не. Вы вельмі заняты, праўда? Мама гаварыла, што вы вельмі заняты. Мне таксама хочацца на мора. Толькі я плаваць не ўмею. Віцька Леўчык умее, а я не ўмею.
— Я абавязкова вазьму цябе на мора.— Жураўскі пагладзіў Наташу па галоўцы.— I навучу плаваць. Ты будзеш плаваць, як рыбка, куды лепш за Віцьку Леўчыка. Хочаш, я раскажу табе казку? Табе мама калі-небудзь расказвала казку пра брыдкае качаня?
— Расказвала. Але вы ўсё роўна раскажыце.
I Жураўскі расказаў ёй старую і мудрую казку пра брыдкае качаня, якое на самай справе было белым прыгожым лебедзем, толькі пра гэта доўга ніхто не здагадваўся. А вось Іван Уладзіміравіч здагадаўся, падумаў ён, бо глядзеў не вачыма, а сэрцам; сэрца ў такіх выпадках больш відушчае за вочы…
Калі яны вярнуліся дадому, там ужо было ціха. Людзі разышліся, некалькі суседак мылі, прыбіралі на кухні посуд. Аўдоцця Рыгораўна ляжала на канапцы, накрытая старым кажушком: пэўна, зусім выбілася з сілы. Паднялася яна вечарам, падаіла карову, напаіла Наташку малаком, прапанавалі Арсену паесці.
Ён адмовіўся.
— Пагаварыць трэба.
— А вось ухажуся, пакладу Наташку спаць, і пагаворым, Арсенка. Даруйце, што я вас так называю, не ведаю, як па бацьку.
— Добра будзе і так…
Не, яна не сказала ім, што я — лётчык-выпрабавальнік і загінуў пры выкананні баявога задання,— прыгадаў свае нядаўнія думкі Арсен. Яна нічога не прыдумляла: маці ведае маё імя, дачка ведала, што я жывы, але «вельмі заняты». Які цяжар яна з мяне зняла, як жахліва ўсё гэта выглядала б у вачах дзіцяці, каб я вярнуўся з «таго свету»! Маці паверыла б ці не паверыла, а Наташка паверыла б і вырвалася ад мяне там, на могілках, нават пазнаўшы па фотаздымках, яшчэ больш напалоханая. Дзякуй табе, Алачка, што не пахавала мяне раней часу, за дачку дзякуй. Бо калі нечага яшчэ варта маё жыццё, дык памагчы стаць на ногі Наташцы, не загубіцца ў вялікім свеце,— і гэта адзінае, чым я магу аддзячыць табе за тваю дабрату і цярплівасць.