- Што вам трэба? - зноў запыталася маладзiца.
- Мой саплукаф ф лес, i мой атрат. Атшынiць, алпо мой ламаф цвэры.
Выбару не было; леснiчыха адкiнула завалу, прачынiла цяжкiя дзверы i ў бялёсым ад снегу прыцемку ўбачыла шасцёх чалавек, шасцёх прускiх салдатаў тых самых, якiя прыходзiлi ўжо да iх. Яна цвёрдым голасам папыталася:
- Што гэта вам тут трэба ў такi час?
Унтэр-афiцэр паўтарыў:
- Мой саплюцiф, сусiм саплюцiф, але мой паснаф том. Мой нiтшога не еф ат ранак, i мой атрат тожа.
- Але сёння мы з маткаю адны ў хаце, - заявiла Бэрцiна.
Салдат, якi на выгляд быў прыстойным чалавекам, адказаў:
- Нiтшога. Мой не сропiць кепска, але фы мус накармiць нас. Мы патай ат голят i стома.
Леснiчыха адступiла ўбок.
- Заходзьце, - сказала яна.
Салдаты ўвайшлi ў хату; усе яны былi абсыпаны снегам; iх каскi, здавалася, былi ўкрыты ўзбiтаю смятанаю i нагадвалi безэ; ва ўсiх быў стомлены, знясiлены выгляд.
Маладзiца паказала на драўляныя лавы па абодва бакi вялiкага стала.
- Сядайце, - сказала яна, - зараз я згатую есцi. Вы i напраўду нейкiя выматляныя.
I яна зноў узяла дзверы на завалу.
Потым яна далiла вады ў саган, укiнула туды масла i бульбы, пасля зняла кавалак сала, якое вiсела каля печы, адрэзала палову i паклала ў булён.
Шасцёра дзецюкоў галоднымi вачыма цiкавалi за кожным яе рухам. Свае стрэльбы ды каскi яны паскладвалi ў куток i цяпер чакалi вячэры, слухмяныя, нiбы дзецi за школьнымi партамi.
Мацi зноў стала прасцi, часта спалохана паглядаючы на салдатаў-захопнiкаў. Чулася толькi нягучнае гудзенне калаўрота, патрэскванне агню ды пошапт вады, якая пачынала ўжо закiпаць.
Раптоўна ўсе ажно ўздрыгнулi ад нейкага дзiўнага гуку за дзвярыма, якi нагадваў хрыплае дыханне, гучнае, шумнае дыханне звера.
Унтэр-афiцэр маланкава скочыў да зброi. Леснiчыха ўсмiхнулася i жэстам рукi спынiла яго.
- Гэта ваўкi, - растлумачыла яна. - Яны - як вы: таксама бадзяюцца па лесе i таксама галодныя.
Недаверлiвы немец захацеў на свае вочы ўпэўнiцца, што гэта напраўду ваўкi; ён асцярожна прачынiў дзверы i адразу заўважыў двух вялiкiх шэрых звяроў, якiя iмклiва рынулiся прэч ад леснiчоўкi.
- Нiколi п не паферыф, - прамармытаў прусак i зноў усеўся на сваё месца ў чаканнi, пакуль згатуецца варыва.
Яны паглыналi яго прагна, як мага шырэй разяўлялi раты, каб ухапiць паболей; у лад разяўленым зяпам ажно выпiналiся круглыя вочы, а ў горле ў iх клекаталi гукi, падобныя на бульканне ў вадасцёку.
Жанчыны моўчкi глядзелi на хуткiя рухi шырокiх рыжых барод; здавалася, бульбiны правальваюцца ў гэтых рухомых зараснiках.
Салдатам захацелася пiць, i леснiчыха спусцiлася ў склеп, каб нацадзiць сiдру. Яна прабыла там даволi доўга. Гэта было невялiкае скляпенiстае сутарэнне; калi верыць чуткам, у гады рэвалюцыi яно служыла i турмой, i сховам. Спускацца туды даводзiлася праз люк у кутку кухнi па вузкай вiнтавой лесвiчцы.
Калi Бэрцiна вярнулася, хiтраватая ўсмешка так i блукала на яе твары. Маладзiца падала немцам збан з пiтвом. Потым i сама разам з мацi стала вячэраць у другiм кутку кухнi.
Салдаты паелi i тут, за сталом, задрамалi - усе шасцёра. Час ад часу чый-небудзь лоб глуха бомкаўся аб стол, i знянацку абуджаны салдат выпростваўся.
- Ды кладзiцеся вы каля агню, хопiць вам там месца ўсiм шасцём. А мы з мамаю пойдзем у мой пакой, - сказала Бэрцiна унтэр-афiцэру.
I жанчыны паднялiся на другi паверх. Было чуваць, як яны замыкалiся на ключ, як хадзiлi па пакоi; потым усё сцiхла.
Прусакi палеглi на падлозе, нагамi да агню, паклаўшы пад галовы паскручваныя шынялi, i неўзабаве ўсе шасцёра захраплi на ўсе лады, - хто пiсклява, хто басавiта, але аднолькава працяжна i страхотлiва.
Яны праспалi даволi доўга, як раптам грымнуў стрэл, такi гулкi, што можна было падумаць, быццам стрэлiлi ў сцяну дома. Салдаты лiхаманкава ўскочылi. I тут зноў бухнула двойчы, потым яшчэ тройчы запар.
Дзверы наверсе расчынiлiся, i на парозе паявiлася са свечкай у руцэ перапалоханая леснiчыха, босая, толькi ў кашулi i ў нiжняй спаднiцы.
- Гэта французы, iх чалавек дзвесце, не меней, - пралепятала яна. - Калi яны знойдуць вас тут, дык спаляць i хату. Хутчэй спускайцеся ў склеп, ды не шумiце! Крый Божа, яны пачуюць вас - тады мы прапалi!
- Топра, топра, - разгублена прашаптаў унтэрафiцэр, - кута мус iсцi?
Маладзiца паспешлiва адчынiла вузкi квадратны люк, i шасцёра салдатаў адзiн за адным таропка сталi спускацца ў склеп па вiнтавой лесвiчцы.
Але як толькi схавалася вастрыё апошняй каскi, Бэрцiна апусцiла цяжкае дубовае века, таўшчэзнае, што сцяна, моцнае, што жалеза, умацаванае на шарнiрах, з турэмным замком, двойчы павярнула ў iм ключ i засмяялася бязгучным, пераможным смехам; яе апанавала вар'яцкае жаданне пайсцi ў скокi над галовамi сваiх вязняў.
Прусакi стоена сядзелi, замкнёныя ў гэтай скрынi, у гэтай моцнай каменнай скрынi, куды паветра сачылася толькi праз закратаваную прадуху.
Бэрцiна ўмiг распалiла агонь, падвесiла над iм саган i зноў узялася гатаваць суп.