Вось чаму наша камісія, пры падтрымцы некаторых іншых камісій і асобных народных дэпутатаў, прапануе ўзаконіць і Каляды (як праваслаўныя, так і каталіцкія), і Вялікдзень (таксама для абедзвюх канфесій), і Дзень памінання продкаў. Для вернікаў іншых канфесій парадак святкавання іхніх галоўных рэлігійных свят павінен распрацаваць урад рэспублікі. Натуральна, святочнымі, нерабочымі днямі камісія прапануе пакінуць у календары першае студзеня — першы дзень Новага года, восьмае сакавіка — Дзень жанчын, 25 сакавіка — Свята Рэспублікі, 1 Мая — Свята працы, 9 Мая — Дзень Перамогі, 27 ліпеня — Дзень Незалежнасці... Паступілі ад дэпутатаў прапановы — зрабіць святочнымі, нерабочымі некаторыя іншыя дні года, звязаныя са значнымі гістарычнымі датамі; напэўна, узнікнуць і яшчэ прапановы. Усе яны, спадзяюся, будуць спакойна тут абмеркаваны — з усведамленнем таго, што ў рэшце рэшт прымусіць чалавека святкаваць — калі сам ён не хоча гэтага — нельга, але яму можна і трэба даць права на святкаванне. Для гэтага і патрэбен Закон.
«НЕБЯСПЕКА ДА ЖУДАСЦІ РЭАЛЬНАЯ. ПАТРЭБНА НЕАДКЛАДНАЯ ДЗЯРЖАЎНАЯ ДАПАМОГА»
Даклад на VII сесіі Вярхоўнага Савета Рэспублікі Беларусь 4 снежня 1991 г.
У студзені 1990 года быў прыняты Закон аб мовах у Рэспубліцы Беларусь. Услед за гэтым была зацверджана Дзяржаўная праграма развіцця беларускай мовы і іншых нацыянальных моў у Беларусі. Часу прайшло няшмат, але не так і мала. Трэба прызнаць, што сеё-тое робіцца па ажыццяўленню гэтай Дзяржаўнай праграмы, перш за ўсё — у галіне адукацыі. Зрэшты, пра гэта сведчыць і работа нашага Вярхоўнага Савета: усё больш дэпутатаў у сваіх выступленнях спрабуюць карыстацца беларускай мовай. І ўсё ж вельмі марудна ідзе перабудова ў гэтым кірунку — сказаць, што тут адбыўся прыкметны зрух, а тым больш пералом, — на жаль, яшчэ нельга.
Але мы не абмяркоўваем моўную сітуацыю агулам і выкананне Закона аб мовах у Рэспубліцы Беларусь ва ўсіх сферах грамадскага жыцця. Мы разглядаем толькі адно пытанне — аб беларускай мове ў сродках масавай інфармацыі, у першую чаргу, вядома, — у дзяржаўных. Чаму ўзнікла неабходнасць паставіць гэта пытанне і прасіць прыняць спецыяльную пастанову? Гэта абумоўлена тым, якое велізарнае значэнне мае друкаванае слова і слова, што гучыць па радыё і з блакітнага экрана, у культурным і духоўным жыцці народа. Чалавек кожны дзень бярэ ў рукі газету або часопіс — і чытае або гадзінамі сядзіць перад тэлевізарам ці каля радыёпрыёмніка — і слухае. Пацікавімся, аднак, што чытае і што слухае? Якое слова? Якую мову? Наўрад ці трэба тлумачыць, наколькі гэта важна — для існавання і развіцця нацыянальнай культуры, для лёсу нацыі наогул.
Законам аб мовах пастаўлена задача — кожны грамадзянін Рэспублікі Беларусь абавязаны авалодаць дзяржаўнай мовай. У Законе распісаны і аптымальныя, на наш погляд, тэрміны для авалодання. Але як гэтаму грамадзяніну авалодаць дзяржаўнай мовай, калі ён увесь час знаходзіцца ў стыхіі іншай мовы — калі і газеты, і часопісы, за невялікім выключэннем, і тэлебачанне, і радыё — усё пераважна ідзе на рускай мове? Возьмем, напрыклад, тэлебачанне: мы маем тры асноўныя каналы, тры праграмы — дзве цалкам рускамоўныя, і толькі па адной ідуць перадачы на беларускай мове. Але колькі іх? Прасачыце, калі ласка, хоць бы на працягу аднаго дня — і вы ўбачыце, колькі: варты жалю мізер! Скажам больш: вялікія тэрыторыі рэспублікі наогул не ахоплены беларускай праграмай тэлебачання. Ужо, бадай, гадоў 20 гаворым пра гэта — а справа ні з месца.
Асабліва ў цяжкім становішчы апынуліся сёння беларускі перыядычны друк і беларуская кніга. Тое, што рынак імгненна наступіць на горла беларускаму друкаванаму слову, — нам было ясна з самага пачатку. Так і здарылася. І паперы, і паліграфічных магутнасцей раптоўна стала не хапаць перш за ўсё для беларускіх газет, часопісаў, кніг. Кааператары, прадпрымальнікі развілі такую бурную дзейнасць — што адно падзівіцца. За год-два накапілі прыбытку дзесяткі мільёнаў рублёў — на тым, што не мае ніякага дачынення да беларускай культуры і часам наогул да культуры. А тыражы беларускіх выданняў — маленькія, аб прыбытках і гаворкі не можа быць. Чаму такія тыражы нашых выданняў — мы ведаем: гэта вынікі пэўнай палітыкі, згубнай для беларускай мовы і культуры, — палітыкі, якая праводзілася жалезнымі людзьмі жалезна.
Ужо колькі месяцаў не выходзіць «Вясёлка» — адзіны любімы дзятвой часопіс для дашкольнікаў і малодшых школьнікаў... Няма афсетнай паперы! і дзяржава глядзіць праз пальцы! Выбачайце, але гэта толькі ў нас магчыма такое... — каб дзеці засталіся без адзінага свайго часопіса.