- Я ж гляджу, што хата быццам не зусім такая, як была...
- А вы што - былі тут калісьці? - спытаўся бондар.
Госць зноў не адказаў. Ён прагна еў, азіраўся навокал. Доўга глядзеў на бондара, на Аляксея і раптам неяк дзіўна сказаў:
- Вось яно як. Старое ўжо няма!
А пачакаўшы - зноў спытаўся:
- І Ясіка няма?
- Якога Ясіка? - спытаўся стары, вымаючы з рота люльку і востра пазіраючы на госця.
- Якога! - засмяяўся госць. - Ды вашага ж трэцяга сына, пан гаспадар!
- Вы, мабыць, тутэйшы, што так пра ўсё ведаеце? - абазвалася Аленка.
- Мусіць, вы тут былі калісьці! - загаварыла баба, утаропіўшы ў яго бляклыя, пад чырвонымі павекамі, аднак цікаўныя вочы.
- Відаць па ўсім, вы тут не ўпершыню, - азваўся Мікула.
Госць, закіданы гэтымі пытаннямі, нахіліўся да стала, а потым глуха, неяк злосна прабурчаў:
- Ну, быў, быў... Ну, дык што з таго, што быў?
Аднак хутка пераадолеў сваю злосць ці нецярплівасць і ўжо спакойна загаварыў:
- Быў я тут, працаваў, наймаўся, калі будавалі новы панскі дом... Я працаваў на будове новага панскага дома...
- Даўно гэта ўжо было, гадоў, можа, з дваццаць таму назад, - заўважыў Мікула.
- Больш за дваццаць, - паправіў яго госць.
- Многа тады чужых людзей прыходзіла на гэтае будаўніцтва... - умяшаўся бондар.
- Ды шмат. І я прыходзіў.
Стары ўважліва паглядзеў на госця.
- Нешта мне мроіцца ў вачах, - то здаецца, што я вас ведаю, а то здаецца, што не ведаю...
- Далібог, - загаварыла баба, - каб я з гэтага месца не ўстала, калі ў мяне не таксама... То здаецца, што я вас ведаю, то здаецца, што не ведаю... Відаць, вы калісьці са мною гаварылі, як былі на будаўніцтве новага дома.
Госць усміхнуўся і з дзіўнай настойлівасцю глядзеў на яе высахлыя, маршчыністыя, жоўтыя, нібы воск, рукі.
- Ой, гаварылі вы са мною, маці, - пачаў ён, - гаварылі не раз, не два і не дзесяць разоў. Ой, прыносілі вы мне вось гэтымі сваімі рукамі хлеб, памазаны мёдам ці маслам, якія вы крадком бралі з панскага свірна. Ха, ха, ха!
Госць голасна смяяўся, задраўшы галаву, а вочы яго гарэлі.
- Каб мяне сёння ноччу ўдушыла, калі я што памятаю. Не памятаю... ці я з вамі гаварыла, ці не гаварыла, ці вам калі хлеб давала, ці не давала - нічога не памятаю. Толькі мне здаецца, што быццам я вас ведаю. Ці не - не ведаю... А ўсё ж ведаю! А ўсе ж не ведаю!.. Ах, ды што ж гэта?
Дзве пары вачэй пазіралі на госця, адна нібы пранізвала з-пад сівых, навіслых броваў, а другая - паблісквала ад цікаўнасці, жыва бегала пад чырвонымі павекамі. Госць занепакоіўся, зноў стаў паціраць рукі, неяк бяздумна засмяяўся і, падняўшыся з зэдліка, пайшоў шырокім крокам да печы. Тут ён выпрастаўся на ўвесь свой рост, залажыў рукі за спіну і зверху зірнуў на дзяўчыну. А тая, перастаўшы прасці, ці то ад страху, ці ад сораму апусціла рукі на калені. Пазіраючы на яе зверху, госць спытаў:
- А ты гаспадарова дачка?
Адварочваючы ад яго пачырванелы твар, яна прашаптала:
- Але. Дачка.
- Відаць, наймалодшая? Табе, мабыць, дваццаці яшчэ няма...
- Ды няма.
- А старэйшая сястра, Марыська, жыве ці памерла?
- Жыве.
- Яна замужам?
- Замужам.
- Дзе яна? У гэтай вёсцы?
- У Дубраўлянах, у мужавай хаце сядзіць...
- Ага! У мужавай хаце. У сваёй хаце. Гэта добра. Ах, ах, ах...
Грудзі госця ўзняліся ад раптоўнага, кароткага ўздыху. Ён змоўк.
За доўгім сталом ішла гаворка. Пятнаццацігадовы Ясік жартам нападаў на бабу, што тая крадком выпіла другую чарку, а баба біла кулаком у грудзі і крычала:
- Брэшаш, як сабака! Каб мяне халера схапіла, калі я выпіла!
Бондар гаварыў нешта жонцы, якая брала каля сцяны калаўрот. Аленка голасна смяялася з Ясікавай спрэчкі з бабай. Адны толькі вусны маўчалі там, паволі цягнучы дым з кароткага цыбука, і адна пара вачэй пранізліва глядзела з-пад сівых, навіслых броваў, няспынна глядзела праз лёгкі дым на госця, што стаяў каля печы.
Раптам над гоманам узняўся зычны, самаўпэўнены Аляксееў голас. Ён шырока сядзеў на зэдліку, бокам да стала, як заўсёды ганарліва адкінуўшы галаву, і звярнуўся да госця:
- А пра Бонка вы нічога не чулі, ходзячы па свеце, га?
Усе зацікаўлена змоўклі, але і госць добрыя паўхвіліны маўчаў. Потым ён адказаў спакойна:
- Чаму ж не чуў? Чуў. Увесь свет толькі пра яго і гаворыць.
- Ды гавораць, не дай Бог нікому, каб так пра яго людзі гаварылі! - выгукнуў малады мужчына. - А як вы думаеце: зловяць яго ці не зловяць?
- Можа, зловяць, можа, не зловяць, - лена адказаў госць.
- Добра было б, каб злавілі, а то пісар кажа, што калі, крый Божа, не зловяць, усім бяда будзе... Разбой, кажа, будзе, рабункі будуць, так і так, кажа, будзе. Што злыдзень гэты, калі на волі застанецца, ці мала яшчэ людзям бяды наробіць...
- Чорт яго зловіць, калі ён такі спрытны, - сказаў бондар, які крыху павесялеў ад другой чаркі, - два разы ўцякаў, дык і цяпер уцячэ.
- Мяне больш за ўсё цікавіць, як ён мог тады, дзесяць гадоў таму назад, уцячы з турмы. Я ж не раз і не два разы быў у горадзе і турму бачыў. Такія сцены, божухна ты мой! Усюды салдаты са штыкамі. Птушкай трэба быць, а не чалавекам, каб вылецець адтуль. А ён вылецеў... Каб яго... Ну ж і спрытны! Зубамі сцяну перагрыз, ці што?
- Ды не, - перапыніў госць.
- Тады як? Бо калі б і краты жалезныя распілаваў, усе роўна праз акно не мог бы выскачыць, праз такое высокае... Калі б на каменне з чацвёртага паверха пляснуўся, дык душа з цела адразу ўцякла б...
Цяпер чалавек, які стаяў каля камінка, залажыўшы рукі за спіну, пачаў свабодна пакалыхвацца ў бакі, злёгку пераступаючы з нагі на нагу. Пераступаннем гэтым ён нагадваў гарадскога франта. Зверху глядзеў на маладога хлопца, які звяртаўся да яго.
- Ён не выскачыў праз акно, ён вылецеў... - сказаў з кплівай усмешкай.
- Хіба на тых крылах, якія яму чорт прычапіў, - абурыўся бондар.
- Не на крылах ён вылецеў...
- Дык, можа, на ведзьмінай лапаце, - пажартаваў Аляксей.
Жанчыны і падлетак Ясік засмяяліся таксама.
- На парасоне, - сказаў госць.
Усе змоўклі. Госць пакалыхваўся каля печы яшчэ больш свабодна і зверху вадзіў позіркам па ўсіх прысутных. Можа, так вось гарадскія фанфароны выхваляюцца перад натоўпам у шынку сваёй высокай вучонасцю, уменнем разбірацца ў сусветных падзеях.
- Глупства, - гаварыў ён, - для невука гэта здаецца цудам, а для таго, хто ведае, глупства, драбніца! Вось як ён зрабіў, гэты Бонк, калі ўцякаў з турмы...
Ён узяў свой кій, што стаяў побач, прыслонены да печы, і, адпаведна памахваючы ім, пачаў расказваць:
- Бонк узяў парасон, такі вялікі парасон, раскрыў яго, перавярнуў яго вось так, уніз, і разам з парасонам шусь праз акно... Калі б без парасона, дык паляцеў бы потырч галавой і звярнуў бы сабе карак... Але парасон апускаў яго ўніз памаленьку, памаленьку, бо вецер яму хутка ляцець не даваў, і так апусціўся да самай зямлі. А Бонк толькі выцягнуўся на бруку ды носам аб камень ударыўся. З носа кроў пацякла, і косці страшэнна забалелі. Ды што там! Ногі за плечы і падаўся ў свет! Тры гады яго потым шукалі. Парасон каля турмы знайшлі, а яго тры гады дарма шукалі.. Ха, ха, ха!
Пакуль ён расказваў, увесь яго доўгі, касцісты твар свяціўся амаль дзіцячай весялосцю. Чалавек быў падобны на хлапчука, які з хітрай усмешачкай расказвае пра ўдалае свавольства.
Усе хатнія прыўзнялі галовы і паразяўлялі ад здзіўлення раты. Сярод агульнага маўчання з-за клубоў дыму пачуўся нізкі, суровы голас:
- А адкуль жа вы ведаеце, як гэта было?
- Гэта ж праўда! Адкуль вы ведаеце? - паўтарыла пытанне некалькі галасоў.
Нібы адчуўшы ў гэтых настойлівых пытаннях варожы выклік, госць зухаватым рыўком узняў галаву і з-пад броваў, якія пагрозліва сышліся, павёў вакол палымяным позіркам.