У вітальні апрача Юркі было пяць чалавек. Каля акна стаялі, ціха размаўляючы паміж сабой, два барадатыя жыды. Адзін з іх быў пасрэднікам, які жыў тут у Ангродзе, і выконваў для Капроўскага такую ж самую функцыю, як Мікалай у Грыньках, другі ж - ліхвяром, які прыходзіў у гэтую вітальню часта, каб нагадваць пра працэнты ад пазычаных раней капіталаў - было гэта недзе каля дваццаці працэнтаў у месяц. На фоне старых, запыленых аконных шыбаў схіленыя адна да другой галовы пасрэдніка і ліхвяра абазначыліся двума вострымі профілямі з доўгімі насамі, густымі брывамі і худымі бледнымі шчокамі, дзвюма клінкаватымі бародкамі, з якіх адна была чорная, а другая вогненна-рудая, якія трэсліся ў запале гаворкі. Жыдоўская гаворка, на якой паміж сабой размаўлялі, то ўздымалася часам да гучных гартанных выкрыкаў, то ападала да свісцячага шэпту.
За чорнай спіной пасрэдніка стаяў ля запыленай сцяны высокі, плячысты і загарэлы мужчына ў ботах з доўгімі халявамі і ў простым, але акуратным адзенні. Выглядаў ён заможным засцянковым шляхціцам, але стаяў ціха і цярпліва з таго часу, як пасрэднік прывёў яго сюды, трымаючы ў адной руцэ аўчынную шапку, а ў другой тоўсты скрутак папераў. Галаву звесіў на грудзі, утаропіўшы вочы ў зямлю, цвёрдыя пшанічныя вусы яго варушыліся над вуснамі, ён пра нешта думаў і чакаў.
У процілеглым куце, ля глінянай пафарбаванай у жоўты колер печы, сядзеў на крэсле Паўлюк Гарбар. Гэты ссівелы селянін у доўгай сярмязе і ботах, што моцна пахлі скурай і дзёгцем, таксама трымаў у руках аўчынную шапку і гэтак жа, як і засцянковы шляхціц, звесіўшы галаву на грудзі, думаў і чакаў. Сядзеў і трошкі драмаў, а як толькі жыды, што стаялі ля акна, пачыналі гучней гергетаць, усхопліваўся, уздымаў густую чупрыну і глядзеў на дзверы. Убачыўшы, што нічога не змянілася, зноў апускаў галаву на грудзі і заплюшчваў вочы.
Паміж Паўлюком і дзвярыма, што вялі ў гасцёўню, абапёршыся плячыма аб сцяну, стаяла Хрысціна. На галаве яе была чырвоная паркалёвая хустка, з-пад якой спераду выбіваліся дзве пасмачкі кучаравых, пацягнутых срэбнымі ніткамі валасоў, з-пад кароткай сярмягі і доўгай даматканай спадніцы былі відаць ногі, абутыя ў грубыя, невысокія чаравікі. Гэта быў адзіны яе абутак, які купіла яна пятнаццаць гадоў таму і абувала толькі тады, калі ішла ў касцёл альбо ў горад. Усю дарогу ад Вулькі да Ангрода несла яна гэтыя чаравікі ў руках, і толькі ўваходзячы ў горад, сеўшы на зямлю, усунула ў іх ногі. Зараз, прыпёршыся плячыма да сцяны, схаваўшы рукі ў рукавы сярмягі, думала і чакала. Цёмныя апушчаныя яе павекі кідалі на худыя шчокі цень доўгіх чорных веек, завялыя, сціснутыя вусны былі з выразам цярплівага смутку, на загарэлым ілбе часам варушыліся маршчынкі, нібы выказваючы нейкія ўнутраныя перажыванні і пачуцці.
Цяжкая няўлоўная турбота вісела ў паветры, што запаўняла гэтыя чатыры брудныя сцяны. На сенніку скурчаны, заплаканы хлопчык еў халодную бульбу; жыды неспакойна гергеталі ля акна, матляючы сваімі вострымі бародамі; плячысты і пакорлівы шляхціц, сонны ссівелы селянін і засмучаная, задумлівая сялянка - уся гэтая грамадка людзей, здавалася, дыхала нудой і нейкай неакрэсленай пакутай, якая паволі запаланяла іх. За мутнымі, бруднымі шыбамі відаць быў дзядзінец, з якога веяла тугой і спёкай. На платах і сценах хатак віселі плямы белага яркага святла, чорны дым з комінаў блукаў у паветры, нейкае маленькае дрэўца, запыленае, з рэдкай, паедзенай гусеніцамі, лістотай, самотна стаяла сярод чырвонага камення бруку, якія, здавалася, дыхалі гарачынёй.
Паспешлівыя цяжкія крокі пачуліся на бруку дзядзінца і праз хвіліну ў прыадчыненых дзвярах вітальні паказалася мужчынская галава з коратка пастрыжанымі валасамі, з круглым румяным тварам, на якім свяціліся блакітныя вочы, гнеўна тапырыліся вусы.
- А што? Юрка! Ці твой гаспадар яшчэ спіць?
- Спіць! - не азіраючыся, буркнуў хлопец.
У прыадчыненых дзвярах пачулася раззлаваная кляцьба:
- А каб вас д'яблы ўзялі...
З гэтым няскончаным праклёнам ў вітальню ўваліўся Бахрэвіч. Яго прыход зрабіў пэўнае ўражанне. Жыды перасталі гергетаць і, ацэньваючы, разглядалі яго з ног да галавы, шляхціц, што стаяў у куце, шырока расплюшчыў вочы, Паўлюк кіўнуў галавой у знак прывітання, Хрысціна ж, пачуўшы ягоны голас, пераступіла з нагі на нагу, маршчыны на яе лбе заварушыліся, вусны задрыжэлі, але яна не сказала ні слова, зноў апусціла павекі і яшчэ мацней прыціснулася плячамі да сцяны.
Мужчына ў чорнай тужурцы і камізэльцы, зашпіленай ля горла, з круглым паліраваным кіем у руках, плячысты і румяны, адкормлены ў вясковым простым дабрабыце, здавалася, прыйшоў сюды дзеля таго, каб сваёй прысутнасцю дапоўніць сабраны тут людскі тыпаж. На першы погляд можна было распазнаць у ім вясковага арандатара. Гнеў і нецярплівасць білі ў яго з вачэй. Абапёршыся на кій, ён звярнуўся да Юркі:
- З шасці гадзін хаджу тут і хаджу, не магу дачакацца, каб твой пан устаў з ложка. Ці вы тут у горадзе цэлы дзень спіце?
- Я не сплю, - прабурчаў Юрка.
- А твой гаспадар?
- Часам дык і цэлы дзень спіць...
- Ну, дык дай жа мне хоць табурэтку якую, каб прысесці...
Хлопец устаў з сенніка і тонкім голасам прамовіў:
- То, можа, пан у залу пройдзе... Мой гаспадар заўсёды кажа паноў у залу запрашаць...
Гэтая фраза трошкі ўлагодзіла аканома.
Падабалася яму тое, што Юрка яго залічваў да паноў.
- Ну, дык дзе ж гэта ваша заля? - спытаўся.
А сам сабе падумаў: «Фу! Залю мае! Спрытная бестыя... Да чаго дайшоў... залю мае... вісельнік!»
Юрка расчыніў дзверы. Засцянковы шляхціц, Паўлюк і нават Хрысціна павярнуліся туды тварам і ажно выцягнулі шыі. Перад іхнімі вачыма бліснулі залатыя рамы і люстэркі, палінялыя, але разнастайныя колеры дывана, бронзавыя скульптуркі, што аздаблялі стол... Раты іхнія параскрываліся, вочы заміргалі як бы ад асляплення. У гэты ж момант са спальні пачуўся хрыплаваты, але гучны голас:
- Юрка!
- Бягу! - прарэзліва адгукнуўся хлопец і, ухапіўшы з сенніка вычышчаныя чаравікі, кінуўся за Бахрэвічам у залу, з трэскам зачыніўшы за сабой дзверы. Шляхціц, што стаяў у куце, локцем штурхануў пасрэдніка ў плечы.
- Прачнуўся, - шапнуў.
Паўлюк зірнуў на Хрысціну.
- От, і прачнуўся!
Яна кіўнула галавой і моцна сціснула рукі, засунутыя ў рукавы сярмягі. Жыды загаварылі гучней. Зневажальныя, пагардлівыя ўсмешкі мільгалі на іхніх худых знерваваных тварах, непавага заўважалася нават ва ўздрыгванні вострых бародак.
Капроўскі не заўсёды так доўга спаў. Аднак учора ў яго было столькі прыемных і непрыемных уражанняў, і ён быў імі настолькі змучаны, што спатрэбіўся яму больш доўгі адпачынак. Прыемнасць справіла яму выйграная ў судзе невялічкая, праўда, справа невялікага землеўладальніка, але ж землеўладальніка, а гэта было ў яго практыцы вельмі рэдка і да таго ж было гэта цудоўнай абяцанкай на будучыню. Калі б змог наладзіць адносіны з вясковай шляхтай, го, го! Як бы змянілася ягонае фінансавае і грамадскае становішча. Сялян бы цалкам не кінуў, бо давалі яны яму нядрэнны прыбытак, але разам з тым былі б у яго ганаровыя кліенты, з якімі было б прыемна бавіць час і сярод якіх, можа, лягчэй было б знайсці мажлівасць хуткага ўзбагачэння, таксама як і выгаднай з любога боку жаніцьбы. Таму з асаблівым імпэтам ён займаўся працэсам гэтага чалавека, з якім пазнаёміўся, дзякуючы пасрэдніку Янкелю. На карысць гэтага працэсу старанна расшукаў усе адпаведныя артыкулы закону і скарыстаў усе свае прамоўніцкія здольнасці. І хоць суддзі, звычайна, крыва і падазрона паглядалі і на ягоную асобу, і на ягоныя справы, аднак гэтым разам ён узяўся за працэс так заўзята і спрытна, што выйграў яго. Грошы за гэта атрымаў невялікія, бо да чалавека, хоць колькі-небудзь адукаванага і які ўжо цёрся ў свеце, нельга было стасаваць прыёмы, ужываныя для сялян. Затое шляхціц паціскаў рукі, цалаваў шчокі шаноўнаму адвакату, які выйграў ягоную справу, і абяцаў па ўсёй ваколіцы расказваць пра яго і прысылаць да яго сваіх суседзяў, што таксама вядуць судовыя працэсы. Была гэта ў прафесійнай практыцы Капроўскага, бадай, першая ўдача, але ўдача, якая давала шмат спадзяванняў і адкрывала шырокую дарогу зманлівым лятункам. Уручыўшы значную частку заробку Янкелю, які не пакінуў бы яго ні на секунду, пакуль не атрымаў гэтых грошай, сам з рэштаю падаўся ў цукерню, дзе на малой эстрадзе была ўжо Клара, убраная ў фантастычна-чырвоны касцюм, і невялікая купка мужчын, перад якімі яна па-майстэрску выконвала сваю канцэртную «Willst du spazieren gehen, miau!». Гэтае «мяў» так уздзейнічала на яго, што не акрэсліць словамі, проста іграла яму на нервах і наскрозь працінала сэрца. У гэтую ноч ён не гуляў у карты, бо цалкам быў заняты перамогай, атрыманай над сірэнай з цукерні, якая ўрачыста паабяцала яму застацца ў Ангродзе яшчэ на пару тыдняў. Вяртаўся дахаты ў цудоўным настроі, памахваючы кіёчкам і напяваючы сабе: «мяў, мяў», але вестка пра гісторыю, што адбылася ў Лясной, якую прынёс яму Юрка, прывяла яго проста ў шаленства... З гэтым хлопцам ён бы абышоўся яшчэ горш, калі б не згадаў пра Мікалая. Ведаў, што салдат ажно дрыжыць над сваімі дзецьмі. Калі б пакрыўдзіў ягонага хлопца, мог бы парваць з ім усялякія адносіны, вельмі карысныя для яго. Го, го! Такога Мікалая шмат ягоных калегаў ахвотна ўхапілі б за свайго пасрэдніка. Але не дачакаюцца! Толькі ён адзін умее знаходзіць такіх Мікалаяў і такіх Янкеляў! Таму і ўстрымаў гнеў, якім загарэўся на Юрку, аднак з гадзіну не мог заснуць, раздумваючы над тым, што яго чакае ў адносінах з бацькамі Каролькі... Цяпер, калі хлопчык увайшоў у спальню, ён досыць лагодна ў яго спытаў: