— Вы што, дзядзьку, прыдумалі?
Пайду пагляджу, як вада стаіць... Усё адно няма чаго рабіць цяпер дома... Выгледжу добрае месцо і мо крыху кашанкі сабе потым укашу...
А нашто вам ведаць пра ваду?!. I для чаго кашанка вам патрэбна, хібо ж у вас карова ці конь е? Каго вы ашукаць хочаце? Кіньце, дзядзьку, мне заліваць! I фокусы свае выкіньце, бо тады вам ад сыноў непаздаровіцца, гэто вам гарантую!
Пляменнік насцярожана паўзіраўся ў вокны сельсавета.
Адно цяпер Франак успомніў, што на першым паверсе зараз не так, бы ў калгасным праўленні,— нікога няма. Сельсавет будзе гэтак пуставаць да панядзелка.
Хлапец крыху супакоіўся.
Эх, дзядзьку Лаўрэн, дзядзьку Лаўрэн, і ахвота вам, старому чалавеку, швэндаць гэтак рано па вёсцы? Вяртайцеса лепш, шчэ паспіце на адзін бок!
Здурэў ты, Шмігельскі, ці што? — напаў на шафёра рыжабароды.— Хіба зразумець не можаш, куды дзядзько ідуць?
Франаку трапілі на вочы свежыя крыжы на могілках за будынкамі.
А-а, то вы да сваёй бабы тэпаеце?!.
Так бы адразу і сказалі, куды чыкілдаеце!
Сумленны хлапец, які быў сынам адзінокай настаўніцы і вучыўся завочна ў палітэхнікуме, заступіўся:
Трэ ім шчэ й апраўдвацца перад табой, а як жа!
Але словы чужога хлапца мала што змянілі. Бытта атрымаўшы па плячах бізуном, Лаўрэн згорбіўся яшчэ больш, хоць крокаў і не спы-няў. Тупаў па дарозе датуль, покуль ад лішне клапатлівага пляменніка не схавалі яго аж чорныя ад сонца і купчастыя кусты бэзу, якім бытта не хапала там месца і яны вываліліся з-за плота. Тады Лаўрэн азірнуўся — цяпер, здаецца, не бачыць ніхто.
Для лепшай страхоўкі Лаўрэн яшчэ даў добрага круга. Абмінуўшы платы і хлеўчыкі ды гэтаксама прыкрываючыся густой зелянінай, пайшоў да каменнай агароджы. Бо вельмі не любіў агаляць перад людзьмі сваю душу.
4
Як чалавек ні таіўся, але ж пранырлівы Франак Шмігельскі правільна яго разгадаў. Крочыў да роднае магілы, для чаго ў такіх выпадках усе ходзім. Блізкая асоба для нас не памірае ніколі. У сумным месцы спатыкаемся з ёю ў сваім уяўленні, у марах, як бы ў іншым свеце.
Адным словам, тупаў стары чалавек да сваёй жонкі.
Менавіта яго Нінка трымала ўсю сям'ю. Карміла. Абмывала. Ву-чыла. Бараніла. Мірыла і суцяшала. Падганяла і стрымлівала. Лашчы-ла і лячыла. Спачатку — яго аднаго. Затым — сыноў і нявестак. Потым — і ўнукаў.
Заўважыў яшчэ ён па сваіх бацьках — усё гэта рабіць ён зусім-зусім няздатны. Не варта яму нават і вучыцца такім справам, бо на свеце ўжо даўно-даўно самім богам, Люцыпарам ці анёламі заведзена, што ў кожным доме — хочацца табе ці не хочацца — не ты, не іншы мужык, а менавіта баба — Карміцелька, Гаспадыня, Маці.
Лаўрэн шанаваў гэта ў сваёй Нінцы ды стараўся як мог дапа-магчы жонцы, скеміўшы ўчэпістым розумам практычнага мужыка, не пазбаўленага народнай мудрасці, што ў такой сітуацыі ад яго патрабуецца толькі адно — служыць бабе надзейнай базай і апорай. Каб заўсёды жонка мела ўсё ды стаяла на цвёрдым грунце, Лаўрэн не вадзіўся з п'яніцамі, зубаскаламі ці тымі, што «заганялі казла», а дома, прыкрываючыся мужчынскай годнасцю, ленаваліся нават жонцы вядра вады прынесці.
Спачатку аднагодкі яго падбівалі:
«Лаўрэн, чаго так жонцы патураеш? Ці ты здурэў? Чаго падда-ешса гэтак бабе? Чаго вытанцоўваеш перад ёю?! Што людзі гавораць? Казла высцерагайса спераду, кабылу — ззаду, а жонкі сцеражыса з усіх бакоў і спуску ёй не давай ніколі! Падумай, чалавеча, баба — чорт у спадніцы! Калі не апомнішса на час, возьме пад абцас цябе ды папіхайлам зробіць!»
Успомніў Лаўрэн вывезенага пад Караганду бацьку. Стары так павучаў сыноў: «Ажаніцца, хлопцы, кожнаму мужчыне мусово. Але трэ і памятаць, што гэто тое самае — як узваліць на сябе камень нават не ад жорнаў, а млыновы ды несці яго потым аж да самай смерці». Ён быў не з тых людзей, якія паслухмяна падпарадкоўваюцца аўтарытэтам. Проста — быў настолькі бывалым, што нутром ужо адчуваў слушнасць бацькавых слоў і доўга аднагодкам не адказваў.
«Чаго маю высцерагацца? Чаго мне думаць? Чаго мне дурноту розную слухаць? Мо пад абцасам у яе быць мне якраз і падабаецца!» — агрызнуўся нарэшце, чым выклікаў у дарадцаў здзіўленне. Але прымусіў і назаўсёды змоўкнуць.
I добра ў іх з Нінкай усё ішло. Ох, як па-людску. Часамі, бы ў тых блізнят, ім нават аднолькавыя сны бачыліся. Нездарма некаторыя зайздросцілі ім, пускалі аб іх плёткі. Затое іншыя бегалі па параду. Зрэшты, паступова і ён сам прызвычаіўся бегчы да Ніны са сваімі болькамі. А калі яе хацеў, Ніна спяшалася да яго, каб зараз жа заспа-коіць, як бегла на кухню накарміць галоднага, і яшчэ рабіла гэта з тклівай мацярынскай чуласцю, з нявіннасцю дзяўчынкі. Толькі аж цяпер ён разумеў па-сапраўднаму, як усё тое было важным, бо мужчына з жанчынай створаны не толькі для таго, каб жыць каля сябе, а — з сабою.