Гэта ў мяне атрымалася. Іра і Серж былі выдатныя хадакі...
Тады быў чэрвень. А на зыходзе жніўня, у панядзелак, Серж выклікаў мяне з інстытута і прывёў на самую зацішную лаўку ў бліжэйшым парку. Серж не ўмеў ні прыкідвацца, ні гаварыць на нейтральныя тэмы, перш чым падысці да галоўнай. Таму ён проста глядзеў на наскі туфляў, маўчаў і ламаў у пальцах пруток. Я пачакаў і невінавата запытаўся, ці не пакахаў Серж, скажам, маю жонку і ці не хоча ён у гэтым прызнацца. Потым я запэўніў яго, што трымаюся самых перадавых поглядаў і, калі ў яго са Светаю ўсё дагаворана, я перашкаджаць не буду.
Але Серж узняў на мяне бездапаможныя дакорлівыя вочы, і я, убачыўшы цёмныя паўмесяцы пад імі, зразумеў, што жарты не да месца.
— У мяне да цябе дзве просьбы.
— Адразу дзве? Ого! — не здолеў усё-такі ўстрымацца я.
— Ага, адразу дзве. Урэшце, калі ты не хочаш, я магу...
— Хачу, хачу! Лічы, што я іх ужо выканаў. Толькі кажы хутчэй, у чым праблема.
— Тады, першае, нічога не расказвай Ірцы. Другое, не перапыняй мяне і не старайся растлумачыць, не даслухаўшы да канца. І ўвогуле, не спяшайся з высновамі. Добра?
Я абяцаў, заінтрыгаваны такім пачаткам. Серж адшпурнуў паламаны пруток — гэты жэст здаўся мне істэрычным — і раптам спытаўся з такой дрыготкай у голасе, быццам ад майго адказу залежала ўсё яго жыццё:
— Як ты думаеш, толькі папраўдзе — ці здольны я на рашучыя ўчынкі? Альбо пан, альбо прапаў...
Кажучы па праўдзе, я думаў, што Серж не здольны.
Ён заўсёды лічыў у глыбіні душы, што ўвесь свет, як мама, усё даруе, варта толькі сказаць: «Больш не буду».
Ва ўсякім разе, адзінаццаць гадоў нашага знаёмства не давалі падставы лічыць Сержа чалавекам дзеяння, тым больш на ўзроўні «альбо пан, альбо прапаў». Акрамя таго, ён хваравіта высока цаніў сваё жыццё...
— Не ведаю. Думаю, што здольны, — сказаў я. — Магчыма, проста не трапляўся выпадак.
Мусіць, нават мая бойкая хлусня яго не падбадзёрыла. Серж цяжка ўздыхнуў і пачаў спавядацца.
Аказваецца, учора яны з Ірай самі паўтарылі той шлях, якім я правёў іх у чэрвені. Там, дзе крутым зрэзам быў зведзены ў даліну старажытны вал, яны збіралі каля каранёў па пасадках моцныя круглякі-порхаўкі. Праз тыдзень у грыбах быў бы ўжо ржавы пыл, а тады яны былі яшчэ сама раз — «на смак — быццам трасковая пячонка», як аўтарытэтна заявіла Іра.
Сама ж даліна, глыбокая, серпападобная, выклікала ў іх проста-такі дзіцячае захапленне багаццем палявых шампіньёнаў. У нас, тутэйшых, яны называюцца «пячэрыцы». Шампіньёнаў не трэба было шукаць. Белымі агеньчыкамі ззялі яны ў нізкай траве, прыметныя нават з процілеглага схілу.
На жаль, у сумцы быў толькі адзін нож на дваіх, а рваць з коранем вопытная Іра не дазваляла, каб не загубіць грыбніцу. Таму збор вельмі запаволіўся. Вымушаныя рухацца разам, яны амаль дзве гадзіны хадзілі па схілах, адразаючы гладкія, як гумавыя цацкі, грыбы. Зверху да даліны збягалі карчакаватыя яблыні, жоўтыя плады ўжо гарэлі на іх, і здавалася дзіўным, што няма аховы. Не маючы сілы перамагчы спякоту, павіслі асавелыя яблыкі. Даліна, быццам запоўненая нябачнай стаячай вадой, замерла ў сонным змярцвенні.
Менавіта тут Ірына ўпершыню выказалася пра фізічныя ўласцівасці часу: пра тое, што час, паводле сваіх таямнічых законаў, можа паводзіць сябе, як адчувальная субстанцыя. Хто ведае, ці не ўтварае ён на самай справе нерухомыя ставы ў адных месцах, ці не імчыцца шалёным патокам у іншых. Прасторавая структура часу. Турбуленцыя, віхуры, узаемапранікаючыя слаі — верагодна, недзе ёсць і адваротныя плыні, адбітыя ад якіх-небудзь запруд... Чаму мы лічым час нейкім сумным бесструктурным маналітам?
— Можа быць, узімку ляжыць снег, а тут усё так жа горача і растуць шампіньёны, — пажартаваў Серж, між іншым, з адчуваннем таго, што жарт няпросты, з падвойным дном.
— Так, так, і на мяжы зімы ходзіць анёл з вогненным мячом, — падхапіла Ірына, не адчуўшы другога дна.
...Грыбная ліхаманка досыць затрымала іх у дарозе. Захопленыя, яны проста забыліся, што канец жніўня — не чэрвень: сонца заходзіць значна раней.
Ззаду засталося бураковае поле. Яны заблудзіліся ў доўгіх, пераблытаных вуліцах сяла, сярод дыхтоўных хат пад шыферам і хлявоў, крытых замшэлым толем. Ім прыязна паказалі дарогу. За сялом Серж выцягнуў з калодзежа вядро вады, такой ядрана свежай, што нібы ў мароз ламала зубы. Напіўшыся, ён папрасіў жонку абліць яго і зняў дзеля гэтага кашулю...
Так, спяшаючыся, але не адмаўляючы сабе ні ў якім уражанні, яны наблізіліся да мэты — грады крутабокіх узгоркаў. Маленькія сельскія могілкі прытуліліся на самай нізкай з гэтых страшэнных спін, а самую высокую ўвенчвала арлінае гняздо — дзяцінец гарадзішча, падобны на Манамахаву шапку. Гэты «куліч», акружаны кальцавым валам, я ўпершыню паказаў Іры і Сержу здалёк, ад грэбеня даліны шампіньёнаў. Ён відзён на дзесяткі вёрст. Цяпер, аплыўшы пад цяжарам шматлікіх стагоддзяў, дзяцінец насоўваўся ў адвячоркавай смузе, ахоплены чарамі і вядзьмарствам, — падножжа воблачнага горада, рэрыхаўская цвярдыня, здольная прымусіць трымцець любую рацыянальную душу.