Прыйшла Сержава чарга спускацца на рослым гнядым жарабцы па слізкім схіле, левай рукой з наматанымі павадамі трымаючы дзяржальна чырвонага шчыта, праваю сутаргава сціскаючы тапарышча.
Вір конскіх і людскіх цел, уздымаючы пырскі снежнай калатушы, кіпеў на раўніне, але няўхільна перасоўваўся да ўзгоркаў. Гняды Сержаў конь сам прыбавіў хады. Плясканне соцень капытоў, істэрычнае ржанне сталі аглушальнымі. Мільгацелі чырвоныя плямы шчытоў. Абаронцы гарадзішча маўчалі і толькі рэзка хакалі, выкідваючы паветра пры ўдары, — затое стэпавікі, якія адцяснялі невялікі атрад, стараліся запалохаць яго, шалёна равучы.
Гэты страшны вір разбіўся на асобныя паядынкі. Напэўна, нервы ў Сержа як у гараджаніна атамнай эпохі не вытрымалі б віхравага наскоку двух віскучых малайцоў са старэчымі тварамі тытунёвага колеру, абвешаных лісінымі хвастамі. Але Серж-каваль, п'яны ад крыважэрнага азарту, падняў гнядога на дыбкі, і той сваёй масай паваліў прысадзістага стэпавага коніка... Штосьці захрабусцела і правалілася пад капытамі... Правым повадам ён завярнуў каня на месцы і паспеў шчытом адбіць шаблю другога праціўніка.
Потым інтэлігентны двайнік з дваццатага стагоддзя, відаць, упершыню перайшоў ад кантролю даўмяшання ў душэўны лад каваля. Да тае пары сумленны прашчур і не здагадваўся, каго ён цягае ў сваім хударлявым мускулістым целе. Не лязом, а чамусьці бокам упала, дрыгануўшы, сякера на малахай стэпавіка. Аглушаны, быццам заснуўшы на хаду, той торкнуўся носам у грудзі.
Баюся, што прычынай усёй пазнейшай трагедыі, а значыць, і знікнення Сержа праз месяц, было абвостранае пачуццё самазахавання майго сябра. Узяўшы на нейкі час лейцы свядомасці, каваль волатаўскім наскокам прабіўся на гарачую лінію, дзе нашым удалося згуртавацца і стрымліваць націск асноўных сілаў качэўнікаў. Там, з тварам, аблепленым мокрымі валасамі, адчайна секлася маладзенькая «царыца». Серж бачыў, як ададзьмула яна з губ непакорную мокрую пасму і зноў, прыкрываючыся знявечаным шчытом, наводмаш выкідала тонкі меч. Пунсовыя кроплі, пунсовыя ручаі змешваліся з патокамі гразі на малочнай скуры яе каня.
Раптам некалькі стэпавых канякаў разам спатыкнуліся, спалохана заржалі і пайшлі бокам, штурхаючы адна адну. Гэта наваліўся натоўп стэпавікоў, якія да гэтага часу не ўдзельнічалі ў баі: такая была скучанасць праціўнікаў вакол адчайнай дзяўчыны...
Яе акружылі з дружным віскам, засланілі лесам дзідаў, калматымі прысадзістымі спінамі, шапкамі. Спатыкнуўся і ледзь не па-чалавечы крыкнуў белы конь...
О час, капрызны час! Навошта ўкараніў ты ў простую і смелую душу закаханага воіна чужыя, распешчаныя, эгаістычныя пачуцці далёкага нашчадка? Ужо магутны гняды скакун, як угневаны бог — заступнік гарадзішча, уварваўся ў гурт стэпавікоў. Ужо павярнуліся дзікія потныя твары пад малахаямі і кавалёва сякера жудасна трэснула па чыімсьці пераноссі. Ужо ляцелі насустрач, скрозь блытаніну чорных валасоў, раскрытыя ў захапленні карыя вочы. Якая падзяка была ў іх, якое абяцаннеі Яна ўсміхалася яму, яна тоненька крычала — ужо без шчыта з крывавай ранай пад левым вухам.
...О, які моташны гэты пах — нямытай плоці, гнілых зубоў! Гэтая адрыжка зброджанага кумысу. Распораты кафтан, шчыміць садраная скура на баку. Руды дзяцюк з галавой, бы кацёл, без шыі, са сляпымі шчылінамі вачэй на ўспухлым твары — ажыўлены каменны ідал стэпу — спрытным ударам сарваў верх шчыта. Гняды яшчэ круціўся на месцы, паслухмяны вопытнай руцэ каваля — але, мабыць, сама прырода, маючы ў адным мозгу дзве свядомасці, вывела «наверх» тую з іх, якая імкнулася захаваць цела...
Далей, далей ад бязлітаснай смяротнай сталі! Ён адчуваў сябе голым, безабаронным, як смоўж, выдраны з ракавіны. Скура, мышцы, косці — усё здавалася такім крохкім.
Ён першы раз заўважыў, як страшэнна здранцвелі рукі, асабліва правая, з сякерай, і які гарачы боль у параненым баку і ў крыжы, адбітым пры скачцы. Зблыталіся дакладныя баявыя рухі, некуды ў сумятню футраў, ботаў, шабляў паляцеў кінуты чырвоны шчыт. Не помнячы ні пра што, акрамя свайго выратавання, утрапёна малоцячы гнядога абцасамі і тапарышчам, ірваўся Сяргей Іўчанка — уласнай персонаю, без усялякіх там двайнікоў! — прэч з мітусні бою, дахаты, дахаты!..
...Светлая вада світання насычала сінюю губку неба. Кажаны мітусіліся, ледзь не зрываючы начыненыя пухам галоўкі спелага чартапалоху. А Серж усё сядзеў, трымаючы руку Ірыны, якая яшчэ спала, і спрабаваў уцяміць, што гэта за белы будынак з купалам узвышаецца над лесам у тым баку, дзе Горад. Абсерваторыя, мабыць?