Выбрать главу

Пэўны час Генадзь Мікалаевіч і я жылі паблізу плошчы Перамогі недалёкімі суседзямі, частавата і мімаходзь сустракаліся ці траплялі ў адну маладзечанскую электрычку ў паездцы на лецішча, то перакідваліся словам-другім або маглі затрымацца для зацікаўленай размовы. Аднаго разу зайшла гутарка і пра “броўкізм”. Субяседнік сказаў на гэта прыкладна так: лёс Броўкавага пакалення (пачатку 1900-х гадоў нараджэння. - Аўтар.) спачатку цяжкі, пасля шчаслівы, затым драматычны, а для каго і трагічны. Броўка з малазямельнай вясковай сям’і, дзе было дзевяць дзяцей. Бацька здолеў памагчы яму, кемнаму і дапытліваму, атрымаць толькі пачатковую адукацыю, то хутчэй за ўсё яго чакала цяжкая сялянская доля. А мо які просценькі, малаграшовы занятак у горадзе. Ды ў час яго юнацтва адбылася Кастрычніцкая рэвалюцыя. Яе ідэалы пра мір у свеце і зямлю для гаротных, волю для прыгнечаных народаў акрылілі яго, юнага. Паколькі быў пісьменны і старанны, пацягнуўся да новай улады, то яго запрасілі на працу з дакументацыяй у савецкую адну, другую ўстанову. Спачатку перапісчыкам, а пасля і справаводам. У 19 гадоў стаў ужо ўладнай асобаю - старшынёй сельсавета. Шмат чытаў, спазнаваў новае, пачаў пісаць і дасылаць у палюбленыя выданні свае допісы, вершы. Яго, здольнага і адданага новай уладзе юнака, агледзелі, паклікалі на працу ў акруговую газету. Працягнуў тое, што было немагчыма ў царскі час: скончыў вячэрнюю школу для дарослых, а пазней і ўніверсітэт. У 25 выдаў першы зборнік вершаў, дзе ўславіў новыя рэаліі паслярэвалюцыйнага жыцця, паспрабаваў стварыць вобраз героя савецкай эпохі, што і яго вывела ў людзі. Думаецца, быў шчыра ўдзячны ленінскай партыі, савецкаму ладу. Дапытлівы, зразумела, заўважаў і пэўныя рэвалюцыйныя крайнасці. Напрыклад, што кароткі подых беларусізацыі да 1930-га пачалі перакрываць, вывучэнне краязнаўства, гісторыі Беларусі да 1917-га згортваць, усякае нацыянальнае будаўніцтва дазіраваць, бачыць рэспубліку найперш як пэўны прамыслова-аграрны рэгіён для выкананняў усесаюзных планаў. Штосьці ўспрыняў як перабор, часовую з’яву, штосьці - як саступкі дзеля вялікага - пабудовы заводаў і фабрык, школ і бальніц, здабычы харчу, мацавання арміі, а таксама і сацыялістычнай згуртаванасці ў варожым акружэнні. Нават паверыў, што і сярод калег-пісьменнікаў, якія таксама ўзраслі ў новую эпоху, ёсць праціўнікі савецкай улады. Але калі пачаліся і нарасталі рэпрэсіі, адзін за адным знікалі яго сябры і знаёмыя, то з яго вачэй спалі ружовыя акуляры. Спазнаў: ідзе свядомае знішчэнне нацыянальнай мовы і культуры, загуба разумных, сумленных пісьменнікаў і іншых творцаў, шматлікіх асоб іншых прафесій і заняткаў, хто пачаў разбірацца, што азначаюць гучныя і прываблівыя сацыялістычныя пастулаты, дыктатура пралетарыяту на справе. І няма пратэстаў, грамадства апаноўвае страх. Кожны можа быць арыштаваны, асуджаны за грахі, якіх не ўчыняў. І за здольных, невінаватых у зламыснасці пісьменнікаў розных узростаў не могуць заступіцца нават геніі, нібыта аблашчаныя ўладай Купала і Колас. Аднаго абвінавачваннямі давялі да самагубства, другога не раз арыштоўвалі і пагардліва дапытвалі, змушалі напісаць пакаянны ліст за свае выдатныя паэмы і самому аб’явіць іх “кулацкімі, шкоднымі для справы калектывізацыі...”. Класікі да рэвалюцыі пісалі паводле закліку сэрца, не стварылі ні аднаго верша ў пахвалу цара і яго сатрапаў, а цяпер мусілі бясконца славіць Леніна-Сталіна, Варашылава і Будзённага, кожны новы мудры савецкі крок, спаўняць заказы на напісанне агітацыйных і прапагандысцкіх твораў пра працоўныя подзвігі калгаснікаў і рабочага класа, да савецкіх значных дат і юбілеяў, пра выкрыццё свету капіталізму, асабліва суседскага, польскага...

І тут была наша новая трагедыя: у Заходняй Беларусі польская ўлада асуджала свядомых беларусаў за “бальшавізм, намер далучыць край да БССР і СССР”, а ў нас савецкая - за “пілсудчыну, намер далучыць БССР да буржуазнай Польшчы” (для зачэпкі ў 1930 - 31-м чэкістамі была прыдуманая падпольная арганізацыя “Саюз вызвалення Беларусі”, старшынёўства якой хацелі прыпісаць і Купалу. Ён і Колас ацалелі, а вось больш за 110 іншых выдатных нашых пісьменнікаў, навукоўцаў, грамадскіх дзеячаў выслалі на пэўныя тэрміны, а пазней большасць расстралялі)... Улада спрытна абыходзіла Канстытуцыю, перакрывіла асобныя яе артыкулы для карнай, нібыта заканадаўчай расправы: адрозныя ад афіцыёзу грамадзянскія погляды падавалі за крымінальнае злачынства - паспешлівы суд, а то і пазасуддзе (“двойкі”, “тройкі”, “асобыя нарады” карных органаў - расстрэл або ГУЛАГ).