«Я? — схамянуўся Трухан. — Справа ў тым, што будучыня мяне ніколі і ніколькі не цікавіла. І не цікавіць. Мне не хочацца нават у думках, нават у творчасці туды пераносіцца. Не ведаю, чаму. Мне здаецца, там усё тое ж будзе: нараджэнне і старэнне, радасці і пакуты, злучкі і здрады… І так да скону вякоў. Мінулае можна зафіксаваць, яго можна помніць, уцякаць у яго, жыць ім, ратавацца ім… А ў будучыню як уцячэш? Як яе зафіксуеш? Адтуль, як з таго свету, не вяртаюцца. Можна і так сказаць: будучыня — тое, чаго няма, гэта небыццё, гэта сінонім смерці. Альбо індывідуальнай — ад старасці, хваробы, няшчаснага выпадку, альбо масавай, агульнай — ад ядзернага выбуху, чарговага ледніка, цеплавога эффекту, астывання зямлі — ды ўсё, што заўгодна, і ўсё гэта будучыня, і ўсё гэта смерць!»
«Песімістычны ў вас настрой…»
«Канечне, будзе тэхнічны прагрэс, розныя побытавыя зручнасці — усё гэта будзе. Але гэтыя матэрыяльныя «заваёвы» бачацца мне чамусьці нечым саромным, нагадваюць школьныя ўбогія казкі з майго дзяцінства, калі настаўнікі тлумачылі нам, дзецям, што такое камунізм: гэта калі кожнаму будзе бясплатны трохкалёсны веласіпед. Тэхнічныя заваёвы будучага — той жа веласіпед!»
«Цяжка з вамі пагадзіцца», — ківаючы галавою, гаварыў Іван Паўлавіч.
«Ёсць прытча, як раней людзі ведалі сваю будучыню, ведалі і дату смерці, і аднойчы Ісус прыйшоў да такога ўсяведніка ў госці — прыйшоў і жахнуўся: бруд, смурод, запусценне, дах абвалены, гаспадар ляжыць на ложку і плюе ў столь. — «Што ж ты робіш, чалавеча? Прыбярыся хоць трохі!» — Навошта, калі я ў чацвер памру?» З таго часу Бог і зрабіў, тое, што ёсць».
«Розум у вас лагічны, правільны, — пахваліў ні з таго ні з сяго Іван Паўлавіч, нібы гэта Трухан, а не Бог, прыдумаў, каб людзі не ведалі будучыні. — Але настрой, адносіны да жыцця… Між тым вы ўтрыруеце. Я гаварыў з вашым доктарам, усё не так безнадзейна, як нам часамі малюецца… Ды зменім тэму. У вас жа ёсць выдатныя лекі — творчасць, літаратура! Плюс збег абставінаў — калі славутае «не магу не пісаць» так натуральна да вас падыходзіць. Вы як чалавек на бязлюдным востраве, у якога, апроч паперы і атраманту, няма больш нічога, і якому нічога больш не застаецца, як тварыць. Ды мільёны звычайных людзей, — толку ім ад іхняга здароўя, калі яны не цэняць яго, калі жыццё іх падобна на жывёльнае ці расліннае існаванне! Калі ім няма часу спыніцца і паглядзець на неба, на аблокі і зоры, ці сабе пад ногі — на траву, на мурашку ў ёй… Вас павінна трымаць, як і дасюль трымала, адчуванне непадобнасці, абранасці, гонару, што менавіта вы ў ліку тых нямногіх, каго вышмаргнулі з гэтага бясконцага людскога ланцуга, па якім жывыя рухаюцца ў мёртвыя…»
«А мне які толк ад гэтай «абранасці»?! Якая аддача? Што я на тым свеце з цяперашняга свайго «абранага» жыцця ўспомню? Ні здароўя, ні грошай, ні жанчыны, ні сям'і, ні падарожжаў, ні дуэляў, ні геройства, ні подласці… Зусім нічога».
«Дык гэта ж, наадварот, вельмі добра для творцы! Сублімацыя. У вас няма нічога гэтага, дык вы затое можаце яго прыдумаць, і перажыць яго, і карыстацца ім, як нібыта на самой справе…»
— Хай бы каму іншаму такое шчасце, — уголас прамармытаў Трухан — і прачнуўся.
Ён прачнуўся ў сваёй каморцы ад холаду. За вакном было цёмна. Шыбіна запацела, па шкле барабаніў дождж.
І, лежачы і прыслухоўваючыся да гэтых знадворных сонных гукаў, Трухановіч зразумеў, што неўзабаве скончыцца ўсё, што гэтая рэзкая перамена ў надвор'і паказвае на хуткую пермену ў ягоным жыцці. Нездарма ж пісьменнікі прыдумалі такі спрытны прыём: перадаваць настрой чалавека праз надвор'е і з'явы прыроды. Добра і прыемна было не рабіць нічога, займацца пасіўным, лянівым сузіраннем, «святым гультайствам», калі і навокал, у прыродзепагодзе ўсё было суладна і сцішана. Тады і на душы быў супакой. А калі нудны, восеньскі, цягучы дождж на дварэ? Слота, холад… Нага баліць. Руку круціць, не раўнуючы, зубным болем. А ўставаць трэба. І ніяк не пазбавішся ад процьмы розных побытавых клопатаў, якія пчаліным роем, у гаспадара дазволу не пытаючы, самі лезуць у галаву. Анучы сырыя будуць… Боты восьвось разлезуцца… Гімнасцёрка потам смярдзіць… і як жа абрыдла ўвесь час мыцца адной рукою! І як, і дзе ўвогуле змыць гэты бруд з сябе? Пакуль цёпла было, дык рэчка пад бокам, хоць збольшага можна было паплёхацца — а цяпер? Дык гэта ж толькі пачатак, яшчэ ж уся восень наперадзе. А зіма? Што ён зімою рабіцьме? Калі ў каморы грубкі няма?