— Ну й дурань! — сплюнуў Зміцер. — Вунь знаходзіліся здаровыя, як бугаі, і то бранёю ад фронту прыкрываліся. Помніш Трахімавага зяця? Як уюн з-пад вілоў выкручваўся. I выкруціўся. Потым, як пайшоў па начальніцкай лініі — аж да вобласці дабраўся, багром носа не дастанеш. I цяпер жыве прыпяваючы на пенсіі. Яму не ўстыдна, а цябе, бач, устыд з’ядае...
— Ды не магу я, як Трахімаў зяць, павер, Зміцер, не магу. Хоць забі — не магу. Як у вочы глядзець удовам, той жа Марылі, Клаўдзі, якія аўдавелі, лічы, і замужам не пабыўшы? Як у вочы глядзець той жа Сымонавай Анюце, якая з пяцярыма на руках засталася? Гэта ў сабакі вачэй трэба пазычаць, каб глядзець, як глядзіць той Трахімаў зяць...
Раздзел другі
За акном выла, нема скуголіла завіруха. 3 самага ранку, без пярэдыху. Роўна з плотам накруціла гурбы. Замуравала вароты, калітку. Гурба прарвалася праз плот, разляглася на ўвесь панадворак, адрэзала шлях да калодзежа, і ўсё курылася, курылася на пляскатых выступах, паўзучы да хлява.
К вечару, здавалася, кудаса пачынае аціхаць, губляць сілу: то стомлена замрэ, таўкучы ў паветры мільярды белых дробненькіх мушак, то зноў шалее, накідваецца на стары дуплявы клён пад акном, і ён стогне, як жывы, рыпіць, здаецца, вось-вось не вытрымае, працяжна трэсне, рухне на хату. Клаўдзя з жахам уявіла, што стаяася б, каб гэтая, хоць і каржакаватая, не такая ўжо і высокая, але з магутнымі сукамі аграмадзіна не вытрымала напору ветру, накрыла сабой хату. Але ў душы не надта верыла, што клён можа не вытрымаць — нездарма кажуць, што скрыпучае дрэва і скрыпучы чалавек жывуць доўга. Што яе хвалявала ўсур’ёз, то гэта — каб не паваліла антэну: у дваццаць пятнаццаць па тэлевізары будуць паказваць вячоркі.
Але варта было новым парывам ветру з небывалай лютасцю зноў накінуцца на клён, як Клаўдзя ўжо стала трывожыцца не на жарт, падумала, што, на самай справе, гэтая дуплявая старэчына трымаецца толькі на чэсным слове, можа рухнуць у любы момант, пачынала шкадаваць, чаму не дала зваліць яе, калі тры гады назад у зяця з’явіўся імпэт спілаваць. Прыстаў з сябрукамі-выпівохамі: давай, маці, звалім, а то заваліць хату. Яна-то ведала, які ў іх клопат: няймецца пахмяліцца, а няма за што. У такім стане яны за бутэльку гатовы хоць д’яблу рогі пілаваць. Не дазволіла. I не таму, што надта шкадавала пляшку-другую. Зусім па іншай прычыне. Дупло ў клёне аблюбавала сава, вывела савянят, іх агледзелі ўнукі. Шкада было пазбаўляць малых радасці. Ды, па праўдзе кажучы, і не хацела браць грэх на душу — губіць савянят, хоць савінае суседства — падаруначак не дай бог. Кажуць, гэтая сава вялікую карысць прыносіць — ловіць мышэй больш, чым кошка. Карысць-то карысць, а ёсць у ёй нешта злавеснае, асабліва — для старых людзей, хто спіць чуйна. Кроў ледзянее глухімі начамі ад яе працяжнага, насавога ў-угг-у-у. Бы злыдзень які, бы нячыстая сіла склікае пасярод ночы ўсю погань з казак і страхавітых гісторый, якія так часта здараліся з людзьмі ў часы яе маленства. Цяпер, калі пачынае пераказваць тыя казкі, тыя здарэнні ўнукам; яны смяюцца, блазнуюць: а ў бабы-ягі рэактыўная цяга? Колькі конскіх сіл? Чэрці лётаюць з першай ці другой касмічмнй скорасцю? Яны па Месяцы ходзяць у скафандрах?
Іншыя часы — іншыя казкі...
Дзе цяпер тыя ўнукі? Мо дзе і забыліся, што ёсць на свеце бабуля са сваімі старымі, недарэчнымі казкамі і здарэннямі.
Баліць у яе душа за ўнукаў. За дачку — ніколечкі, а за ўнукаў баліць. Дачку яна ўзненавідзела, здаецца, назаўсёды выкінула з сэрца, а ўнукаў не хапае, смыліць і смыліць па іх душа. Мо таму, што на руках вынасіла, выняньчыла-выгадавала. Матку яны і не бачылі, як былі малыя, Як паедзе на сваю работу ў горад, то месяцамі не паяўляецца. Можна было падумаць, што нажывае немаведама які капітал. I што нажыла ў тым сваім піўным ларку? Дулю з макам! Мо і зяця спаіла праз свой гэты «Голубой Дунай». А неблагі ж быў хлопец. Спачатку прызвычаіўся да дармовага піва, а потым і на гарэлку пацягнула. I пайшло-паехала... Усё і прапіў, што нажылі, нават — розум. I яе неўзабаве прагналі з работы за недастачу. Прыехала, слязьмі заліваецца: ратуй, мамачка, баюся ў турму. Давялося прадаваць карову.
Вярнуліся ў вёску голыя, як саколы. Узяцца б за розум, а яны праз год узбурыліся на вярбоўку — аж у Амурскую вобласць. Спакусіліся на льготы і вялікія заробкі. Чула сэрца, што дабром гэтая вярбоўка не скончыцца. Але што магла зрабіць? Абразумляла, упрошвала — слухаць не хацелі. Каб яшчэ толькі самі, а то і дзяцей цягнуць з сабой паманулі: больш душ — болей заплоцяць... Маліла-прасіла: пакіньце малых, пакуль абжывецеся-ўладкуецеся. Упёрліся — нізашто. Падумала, паплакала і паехала разам, каб пад наглядам трымаць непуцёвых, каб з малымі чаго не сталася.