Заробкі там і праўда былі шалёныя. А шалёныя грошы — там чарцюк пабыць ахвочы. Яшчэ больш, чым у горадзе, закалдычылі чэрці за каўняром у зяця. Па-чорнаму запіў, ні дзень ні ноч не прасыхаў. Што ні рабіла — не памагала. Да белай гарачкі дапіўся, чорцікаў пачаў лавіць па хаце. А праз нейкі час п’яны на трактары ўваліўся ў раку, дасталі нежывога...
Сядзець там было вар’яцтвам. Казала дачцэ: паедзем дадому, а яна ўсё марудзіла, шукала прычыну, каб не ехаць: то крэдыт за дом не выплачаны, то дзяцей са школы зрываць неахвота. Толькі потым дайшло, чаго яна марудзіла: аказваецца, знюхалася, кінулася ў любошчы з нейкім заморышам, што гэтаксама прыехаў шукаць льготы і дурныя грошы.
Клаўдзя з першага ж погляду неўзлюбіла новага зяця. Ды яго і зяцем нельга было назваць: які гэта зяць, калі жылі нераспісаныя? Проста хахель, кныр аблезлы!..
Ёй, удаве-салдатцы, усё гэта было паскудна, кашчунна, у галаву не ўкладвалася: як гэта можна так?! Яшчэ не паспела астыць цела бацькі тваіх дзяцей — які б там ні быў, але бацька тваіх дзяцей,— а ты, кудла, ужо ў сучую шкуру?! Гэтак зняславіцца, гэтак дом свой апаганіць, гэтак дзяцей сваіх, сваю старую маці зняславіць!
Нейкі зрух адбыўся ў яе мацярынскіх пачуццях да дачкі. Яна не проста перастала паважаць яе. Не, гэта было нешта большае, чым непавага.
Заставацца, жыць у зняслаўленым, апаганеным доме яна не магла ні дня. Адно суцяшала, што адбыўся гэты сорам удалечыні ад сваіх людзей.
Хацела забраць з сабою ўнукаў, але не аддалі, хоць дачка ўжо загрубела трэцім — ад свайго прышчавага хахеля.
Успамін пра дачку, унукаў, як заўсёды, узбудзіў тупы сардэчны боль, неспакой, трывогу. Не ляжалася, даймала нейкая няўтульная мулкасць. Устала, уступілася ў валёнкі, падышла да акна, адсунула занавеску. Мароз замураваў шыбы, нічога не было відно, толькі шорстка шапацеў звонку гнаны вятрыскам снег.
Доўгім, невідушчым позіркам яна глядзела ў акно, намагаючыся ні пра што не думаць, і, здаецца, перастала думаць, упала ў нейкае здранцвенне...
Колькі прастаяла ў гэтым глыбокім одуме — і сама не ведала. Ачнулася, адчуўшы, што прабірае холад. У хаце выстудзіла — хоць сабак ганяй. Паглядзела на ходзікі з зязюлькаю, якая ўжо не кувала, бо нешта зламалася, машынальна падцягнула ланцужок з зялёнаю шышкай-гіркаю і старым чорным замком — з адной гіркаю ходзікі не ішлі. Стрэлкі паказвалі сем з чвэрцю. Клаўдзя ведала, што ходзікі ідуць як ім уздумаецца: то безнадзейна адстаюць, то ні з таго ні з сяго хопяць такі тэмп, што за паўдня забягаюць гадзіны дзве наперад. Даўно пара іх выкінуць, але выкідаць шкадуе: прывыкла, гадоў трыццаць яны ў хаце, калі не цікаюць — здаецца, хата нямее. Хай цікаюць, пакуль цікаюць. А час яна дакладна вызначае па радыё — ведае, калі і што перадаюць. А сёння радыё маўчыць. Пэўна, недзе бура паваліла слуп альбо парвала дрот. I калі возьмуцца папраўляць — хто ж яго ведае. Бывае, па два-тры дні маўчыць, пакуль не доймуць старшыню калгаса старыя людзі, якім больш чым каму патрабна радыё.
Радыё ў Клаўдзі ўключана ўвесь дзень, а да тэлевізара яна ставіцца ашчадна: уключае толькі тады. калі трэба паглядаець нешта цікавае, на дзень занавешвае экран спецыяльнай накрыўкаю, бо кажуць, ён псуецца ад дзённага святла.
Падышла да рэпрадуктара, пакруціла туды-сюды ручачку, хоць ведала: калі радыё замоўкла ў такую непагадзь — то справа марная, безнадзейная. Калі яно яшчэ гаварыла, ходзікі спяшаліся мінут на дваццаць. Значыць, да перадачы пра вячоркі па тэлевізары яшчэ ёсць час: можна паспець прынесці дровы, запаліць пліту, каб не адубець уначы. Накінула кажушок, цёплую хустку, уступілася ў валёнкі, пасунулася ў сені...
На дварэ дзьмула-круціла, была цемень — хоць выкалі вока. Клаўдзя пашкадавала, што не прынесла дровы ў хату завідна. Спадзявалася: уляжацца кудаса к ночы — то мо і паліць не будзе патрэбы, абыдзецца, бо дровы трэба расходаваць ашчадна, можа, і не хапіць да вясны. Добра, што Антось падсёк тады...
Згадка пра Антося варухнула ў душы незразумелае пачуццё: ці то зайздрасць, ці то нейкую незразумелую крыўду-рэўнасць — нябось, недзе ў цяпле, абжытай хаце... Сядзіць сабе, нябось, як пан, ля тэлевізара з дачкой, зяцем, унукамі. А мо там у іх і такой кудасы няма...
Шпарчэй, без боязі наскочыць на што-небудзь у цемры — на сваім двары яна можа хадзіць хоць з завязанымі вачыма,— пакрочыла Клаўдзя да падпаветкі, дзе складзены дровы. Наклала ладнае бярэмя, асцярожна, каб не згубіць раўнавагу ў снезе, пасунулася назад.