I дачакаліся. Тая воглая восеньская ноч з бесперапыннымі нуднымі халоднымі дажджамі запомніцца назаўеёды.
Яшчэ зранку адчулі ў сабе нейкі неспакой, усё з рук валілася. Думалі ад таго, што бацькі згаварыліся і паехалі ў адведзіны да нейкіх далёкіх сваякоў за вёрст пятнаццаць, прымеркаваўшы вярнуцца не раней, чым заўтра к абеду, бо ноччу ўпоцемку ездзіць небяспечна. А заставацца нанач адным, калі не ведаеш, што з табою можа быць да раніцы,— не дужа ўцешна. Вунь летам на ўзыходзе сонца наляцелі немцы з паліцаямі на суседнюю вёску, акружылі, сагналі людзей у пуню, жывымі спалілі, ніхто не ўратаваўся, ніводнай хаты не засталося. Па начах шастаюць невядомыя людзі, не зразумееш: свае ці чужыя.
Завесіўшы добра вокны радзюжкамі, заседзеліся за кудзеляй, і Марыля засталася нанач. Толькі ўклаліся — стук у акно. Спачатку — асцярожны, далікатны, потым — настойлівы, патрабавальны, нават самаўпэўнены. Напалохаліся да паўсмерці, аж лекаталі: азывацца ці не азывацца?
Стук, між тым, патрабаваў, загадваў.
— Хто там? — не сваім голасам нарэшце азвалася Марыля.
— Свае...
— Хто свае?
— Адчыняй, пабачыш...
Падалося, што нешта знаёмае ёсць у гэтым прастуджаным голасе, але са страху, канечне, не пазналі. Запалілі карасінавую лямпу, пайшлі ў сені.
— Хто вы?
— Ну, адчыняйце, адчыняйце... — пачуўся даволі дружалюбны голас. — Не бойцеся...
Не пазналі, калі яны, узброеныя аўтаматамі, былі ўжо ў хаце. Ды як было пазнаць у прамоклых, зашмальцаваных, барадатых, як дзяды, нечаканых начных гасцях Міколу і Паўла! Стаялі акамянелыя, лыпаючы вачыма, зуб на зуб не трапляў.
— Ну што, жоначкі, забыліся ўжо? — гарэзліва смяяліся Міколавы і Паўлавы вочы. — Гэта так вы мужоў сустракаеце?
— Ах, божачкі-і!..
Цяжка нават уявіць, як не паразрываліся сэрцы ад такой неспадзеўкі, такой радасці.
— Мі-ікола-ачка-а!..
— Павел!..
Душылі слёзы, верылася і яшчэ не верылася, што гэта не сон, а ява. Утрапёна цалавалі іх, туліліся да грудзей: ах, родненькія, ах, родненькія... Дзе ж гэта вы столькі прападалі, родненькія...
Невядома, колькі гэта доўжылася, а калі трохі апамяталіся, спахапіліся спалохана:
— Ах, божачкі! Ды вы ж галодныя, на вас сухога месца няма. — Замітусіліся. — Чаго ж гэта, ды чаго ж гэта мы стаімо?! Во зараз, во зараз, пераапраніцеся...
— От бы, дзеўкі, у лаз-е-еньку нам цяпе-ер з дарожкі...— закаціў вочы Павел.— Ды-ы з бяро-озавым венічка-ам! Хоць жывая яшчэ ваша ла-а-зенька?
— Ой, ды мы ж гэта мігам, зараз... Ты, Марылечка, ідзі запальвай, а я тут на стол збяру...
— Не-е, грэць лазню — не бабскае дзела! - рашуча запярэчыў Мікола. — Пайшлі, Павел...
Папарыўшыся з венічкам, пазбрываўшы ў лазні свае бароды, пераапранутыя ў свежую бялізну і даваенныя касцюмы, смачна паеўшы, яны, улагоджаныя, шчаслівыя, сядзелі за сталом і коратка, бо кожнаму карцела хутчэй разысціся па хатах, расказвалі, што было з імі, дзе прападалі гэтыя гады...
Ехалі на ваенкомаўскай машыне, загружанай скрынкамі і іншай маёмасцю: ваенком у кабіне побач з шафёрам, тры вайскоўцы і іх двое ў цывільным — у кузаве. Да Мінска даехалі даволі хутка і без асаблівых прыгод, бо дарогі былі не надта забітыя, нямецкія самалёты ляталі бамбіць горад, месцы, дзе збіралася больш за ўсё ваенных і тэхнікі, на іх машыну не дужа зважалі. Шафёр добра ведаў тутэйшыя дарогі і гнаў машыну не па шашы, а больш спакойнымі шляхамі.
За Мінскам пачалося пекла. I асноўныя, і неасноўныя дарогі былі запруджаны тэхнікай, вайскоўцамі, фурманкамі, пешымі бежанцамі. Над гэтымі людскімі рэкамі і ручаінамі, што цяклі на ўсход, бесперапынку віселі чорныя з белымі крыжамі на крылах самалёты, бамбілі, расстрэльвалі з кулямётаў. На кожным кроку чуліся лямант, стогны, крыкі. У іх машыне ўжо было людзей — як у бочцы селядцоў. Ніхто не зважаў ні на пратэсты, ні на пагрозы ваенкома. Праз кожныя сто метраў — заторы. Да Барысава дабіраліся аж два дні. Ім шчасціла, да самай Оршы шчасціла. Перад Оршаю з’явіўся ў небе адзінокі дохленькі самалёцік, на які ніхто і не зважаў, бо ўжо звыкліся, што яны насядаюць чорнай хмарай. I трэба ж было! Гэты дохлы самалёцік скінуў усяго адну бомбу, і ўрэзалася яна проста ў капот іх машыны. Разнесла ўшчэнт. Ваенкома і шафёра — на кускі, хто быў у кузаве — параскідала ўлева-ўправа. Адных — адразу насмерць, другіх — пакалечыла. 3 трох іхніх вайскоўцаў жывы застаўся адзін, толькі трохі прыбіла нагу. Машыну, дакладней — тое, што засталося ад яе, ахапіла полымем. Параскіданыя абы-дзе скрынкі вайсковец загадаў кідаць у агонь. Выбраў толькі дзве з самымі важнымі дакументамі, сказаў, што іх трэба даставіць — чаго б там ні каштавала.