Апавяданне «Бульба» дало нам магчымасць убачыць, як пачынаецца герой І. Чыгрынава, яно як бы паказала нам яго вытокі. А ў наступным апавяданні «Адна ноч» мы ўжо чытаем працяг біяграфіі героя. Застаём яго ў той адказны зноў жа для яго момант, калі ён, ужо дарослы чалавек, сутыкаецца на жыццёвай дарозе са старым цыганом і разам з ім думае-разважае аб сэнсе чалавечага існавання.
Ёсць у чыгрынаўскага героя нешта ад гэтага самага бадзягі-цыгана — ён гэтак жа любіць вандраваць, сядзець ля вогнішча, слухаць, як расказваюць другія. Але на гэтым, уласна кажучы, і канчаецца іх падабенства, бо для героя дарога — не самамэта, а пошук. Пошук, у які накіроўваецца яго душа, яго думка. Для яго не прайшлі бясследна жахі вайны, не забыліся тыя гадзіны, калі ён сустракаў, будучы яшчэ хлапчуком, нашых. Не прайшлі для яго дарэмна і пасляваенныя цяяжасці. І ў адзін нейкі дзень ён ясна зразумеў, што без дабраты, без чалавечнасці, без справядлівасці — нельга. І вось ён падарожнічае, каб пераканацца на свае вочы, што «свет не без добрых людзей», каб пэўна знаць, што ёсць на свеце чалавечая еднасць, ёсць праўда і ёсць дабро.
Ён, герой чыгрынаўскіх апавяданняў, можа быць, трохі залішне сузіральны часам, вонкава малаактыўны. Нічога асаблівага ён як быццам і не робіць. І гаворыць ён мала, тым больш не гаворыць прыгожых, гучных слоў, не бярэ на сябе вялікіх абавязацельстваў і не дае ўрачыстых абяцанняў, што будзе сам анёлам і аддасць усе свае сілы для іншых. Тым не менш ён вельмі абаяльны, вельмі сімпатычны, гэты герой — бо ён добры, бо ён па-сапраўднаму, усёй душой ненавідзіць і па-сапраўднаму, моўчкі, любіць. І мы добра разумеем яго, калі ён глядзіць з сумам на сляды, якія пакінуў на ранішняй расе стары цыган, і разам з ім спачуваем цыганцы Глафіры («Адна ноч»). Мы не можам не падзяліць яго боль за гаротны лёс жанчыны, загубленай вайной і нядобрымі людзьмі, і яго стрыманую, але такую вострую нянавісць да нелюдзяў накшталт Чыкілёнка («Апавяданне без канца»). Мы спачуваем яму і тады, калі ён хоча прыйсці на падмогу дзіўнаму, з параненай душой чалавеку, сябру птушак Дземідзёнку, хоча «памагчы чалавеку загаіць рану» («Птушкі ляцяць на волю»), і мы добра разумеем, зноў жа, яго стан, калі яму, усхваляванаму сустрэчай з удавой, якая ўсё верыць у вяртанне мужа, захацелася нізка пакланіцца жанчыне («Жыве ў крайняй хаце ўдава»), І мы, вядома, не дзівімся яго шчырай боязі, што новыя знаёмыя не возьмуць яго «ў свой гурт», што ён будзе для іх «чужым і лішнім» («Вадалазы Сухавы, Віцька Картыжоў і нафтаправод»).
Знаёмячыся з героем Івана Чыгрынава ў апавяданні «Бульба», я пазнаў у ім свайго равесніка. Маё знаёмства працягвалася — і я меў магчымасць прасачыць некаторыя істотныя штрыхі духоўнай эвалюцыі пакалення, бліжэй разгледзець яго грамадзянскае аблічча, яго маральны ідэал. І ў гэтым — несумненная вартасць кнігі «Птушкі ляцяць на волю».
Я ўжо гаварыў пра некаторыя асаблівасці Чыгрынава-празаіка. Дадам яшчэ, што апавяданне Чыгрынаў вядзе, як правіла, спакойна, няспешна, нібы дэманструе кадры запаволенай кінастужкі, мова ў яго ясная, выразная, часам з пэўным дыялектным каларытам — праўда, не заўсёды, як мне здаецца, апраўданым. Ёсць у зборніку, напрыклад, у апавяданнях «Ці бываюць у выраі ластаўкі», «Па сваіх слядах», тонка выпісаныя пейзажы, псіхалагічна дакладна звязаныя з настроем чалавека змены і пераходы ў прыродзе...
Помню, калі я чытаў у перыёдыцы першыя апавяданні І. Чыгрынава — апавяданні ўвогуле добрыя, цікавыя, — то нешта ў іх мяне ўсё ж не задавальняла. Цяпер, калі я перачытваў іх у зборніку, тое ранейшае ўражанне ў асноўным пацвердзілася. Апавяданням гэтым, напрыклад, «Шукаючы скарбы...», не хапае пэўнай акрэсленасці — як унутранай, псіхалагічнай і сэнсавай, так і знешняй, фармальнай. І вытлумачыць гэта можна, як мне здаецца, наступнымі прычынамі. І. Чыгрынаў часам падмяняе сапраўдны мастацкі падтэкст знарочыстай шматзначнасцю, недасказанасцю (разважанні старога цыгапа ў «Адной ночы» трошкі туманныя, свядома як бы недасказваюцца аўтарам, такая ж і сцэна размовы герояў апавядання «Шукаючы скарбаў...» Суздалёва і Шушан). А такая ўяўная шматзначнасць відочна шкодзіць апавяданню. Па-другое, аўтар усё-такі трапляе часам у палон «патоку жыцця», жыццёвага матэрыялу, не ўсе дэталі і назіранні прыводзіць да «агульнага назоўніка» (прыгадваецца, напрыклад, апавяданне «Па сваіх слядах», дзе адчуваюцца «лішкі матэрыялу»), А гэта зноў-такі робіць уражанне незавершанасці, недадуманасці.