Высокае неба ідэала

Кніга «Пры святле маланак» дыктавалася, як я ўжо гаварыў, сапраўднай любоўю, і натуральна, што ў ёй б'ецца жывое сумленне, што на яе старонках мы знаходзім знішчальныя сарказмы, што ў ёй гучаць «нянавісць, абурэнне і пагарда». Аўтар яе — паэт-грамадзянін, мастак-рэаліст, і ён бязлітасна зрывае ўсе і ўсялякія маскі (у кнізе ёсць верш, які так і называецца «Маскі» і ў якім паэт паказвае вельмі багатую калекцыю масак), выкрывае ўсе і ўсялякія падробкі (прыгадаем таксама верш «Асцерагайцеся падробкі»).

Вернемся зноў да «Жыцця майго...». Ідзе, мопса быць, самая пранікнёная, самая задушэўная частка «споведзі». Інвектыва, высокія гнеўна-выкрывальніцкія ноты абарваліся шматкроп'ем і саступілі месца радкам іншай танальнасці, іншага зместу:

Жыццё маё, ты
столькі мела стратаў,
Што на паўстанку
ціхім не сысці.
Я перад вамі вечна
вінаваты,
Усе, каму нялёгка
у жыцці:
Перад калекамі —
За ўсе іх пакуты,
Перад сінімі
рэкамі —
За патокі атруты,
Перад птушкамі —
За браканьераў,
Перад памяццю
мужных —
За чыёсьці нявер'е,
Перад старымі —
За кніжак убогасць,
Перад маладымі —
За хлусню дэмагогаў.

Гаворыць само сумленне. Гучыць голас абвостранага да мяжы пачуцця адказнасці за ўсё на зямлі і звязанага з гэтым пачуцця віны за ўсё, у чым вінаваты і ў чым не вінаваты, быць можа, паэзія і паэт.

Атрымалася так, што кнігу «Пры святле маланак» я чытаў у адзін і той жа час з вершамі Сесара Вальеха, сабранымі ў кнігу «Чорныя герольды» і нядаўна выдадзенымі на рускай мове ўпершыню. Я знайшоў у гэтых кнігах шмат агульнага, сугучнага. Яны пераконвалі, што ясенінскія словы «Паэты — усе адной крыві...» маюць усё ж пад сабой глебу. Трэба ўдакладніць хіба — сапраўдныя паэты. Паэты, наш і паўднёваамерыканскі, перагаворваліся паміж сабой на ўзаемна блізкай мове, кожны з іх памагаў мне лепш зразумець адзін аднаго. Праўда, Пімен Панчанка з яго грамадзянскай моцай не дазваляе сабе «слодыч болю» («слодыч болю ядам залівае маю гартань» — піша Вальеха). Але абодва паэты ідуць, «спатыкаючыся сярод зор» (словы Вальеха, але яны так стасуюцца да верша «За вогненнымі вякамі» П. Панчанкі), і ў абодвух паэтаў бывае такое адчуванне, «калі ўсе грудзі — суцэльнае сэрца». Гэтыя словы таксама належаць Вальеха. Ён піша ў вершы «Хлеб наш»:

Хочу стучать во все дома
подряд,
И бог весть у кого просить
прощенья,
И печь ему горячие хлеба —
Вот здесь, в огне пылающего
сердца.

Бачыце, як блізкі «Хлеб наш» да «Жыцця майго...». А вось поўныя таго ж палкага альтруізму, самаахвярнай адданасці людзям радкі з другога верша П. Панчанкі — «Капайце ў сэрцы маім магілу...»:

Капайце у сэрцы маім магілу,
Нібы пад зялёнай ракітай...
З цябе насмяяўся няверны
мілы?
Боль свой на донца кідай.
Таварыш, пячэ цябе горкая
крыўда,
Точыць туга твае грудзі?
Для крыўдаў усіх маё сэрца
адкрыта, —
Зносьце хутчэй іх, людзі!..
Вы рана задумаліся аб смерці,
Няўдачнікі і калекі.
Я вашае гора зарыю ў сэрца
І знікну адгэтуль навекі...

І, нарэшце, апошні, заключны акорд верша «Жыццё мае...»:

І я кажу трывожнаму юнацтву:
Жыві і вер, пяхай цябе вядзе
Чырвоны сцяг,
Што вылецеў ў Семнаццатым
З сэрцаў найсумленнешых
людзей.

Для паэта характэрны зварот да племя «младого, незнакомого», да юнацтва, характэрна гэтае вось: «Жыві і вер». Ён верыць. У справядлівасць. У лепшае заўтра. У высокі ідэал чалавечага жыцця. У паэта, я сказаў бы, вельмі развіта пачуццё «трэцяй рэчаіснасці», г. зн. будучыні, інакш кажучы, пачуццё ідэалу. І для яго будучыня — не ружовая утопія, не манілаўскі лужок і не гучныя словы «языкачосаў безадказных», аматараў «бадзёра каркаць». Яна для паэта — зямное жыццё, дзе паспяваюць да чалавека «раней за гора па дзве хвіліны», дзе ведаюць «сінюю роснасць», дзе няма «рабства чаркі, паперкі, блату, біркі званняў і крэслаў чынуш», дзе людзі пазбавіліся «ад шаблонных слоў, ад папугайных паўтарэнняў», дзе ў пашане «ісціны простыя, як хлеб, і праўдзівыя, як плач дзіцяці».

Паэт зноў і зноў звяртаецца да сваёй галоўнай тэмы — як жыць, і раіць нам, пераконвае нас: