Выбрать главу

Уяўляю, як парадаваўся б Ігар Хадановіч (ён умеў радавацца) сваёй першай кнізе.

Уяўляю, як ішоў бы з ёй у руцэ па вуліцы сваёй характэрнай хадой — шырокі, размашысты крок, высока ўзнятая галава — і як блукала б на яго яшчэ зусім юным твары мяккая, задуменна-шчаслівая ўсмешка. Уяўляю, як паказваў бы Ігар першы аўтарскі экземпляр свайго зборніка таварышам (ён умеў дзяліцца радасцю), як бянтэжыўся б і чырванеў, з уласцівай яму сарамлівасцю, у нязвычнай яшчэ ролі — ролі аўтара кнігі. І як хваляваўся б, як свяціўся б увесь у адказ на першыя водгукі, першыя, сур'ёзныя ці жартаўлівыя, віншаванні і пажаданні.

Уяўляю, як дарыў бы нам Ігар сваю кнігу з аўтографамі...

Уяўляю, бо ведаю, што значыла для І. Хадановіча выдаць кнігу. Яго запаветным жаданнем, жаданнем глыбока прачутым і ўсвядомленым, было — стаць пісьменнікам.

Уяўляю, бо лягчэй за ўсё ўяўляецца заўсёды тое, што павінна было б быць і што немагчыма ўжо наяве.

Ігара Хадановіча, аўтара гэтай кнігі, няма сярод нас. Ён загінуў трагічна, калі яму ледзьве споўнілася дваццаць пяць гадоў. «За акном дождж» — яго першая і яго апошняя кніга, яго спадчына.

Сам Ігар інакшым уяўляў свой першы зборнік. Ён быў склаў яго з васьмі апавяданняў, якія лічыў лепшымі і якія друкаваліся ў розныя гады і ў розных выданнях. Помню — я тады працаваў якраз у выдавецтве, — з якім хваляваннем, з якой, я б сказаў, святочнай узрушанасцю прынёс Ігар свой рукапіс у рэдакцыю мастацкай літаратуры. Была радасць, была надзея, і ў той жа час не было ўпэўненасці, былі сумненні (характэрная для яго рыса).

Ён яшчэ паспеў даведацца, што кніга прачытана Янкам Брылём і ўхвалена, што яна ўключана ў выдавецкі план, і літаральна праз некалькі дзён пасля гэтай навіны яго не стала.

Так і атрымалася, што зборнік гэты інакшы, чым задумваў яго сам аўтар. Чытач знойдзе ў ім апроч тых васьмі апавяданняў яшчэ пяць («Апошняя спроба», «Юзік», «Полем ідзе чалавек», «Як я мяняў характар», «Кветкі»), а таксама нарыс, запісныя кніжкі. Уключаны яны ў зборнік не толькі таму, што, як пісаў у адным сваім артыкуле сам Ігар, «мёртвым — усю пашану», а таксама таму, што без іх кніга страціла б шмат, без іх, у прыватнасці, без артыкула «Чалавек з маёй біяграфіі», надрукаванага аўтарам у газеце «Літаратура і мастацтва» напярэдадні яго гібелі, без некаторых блакнотных запісаў, мы не мелі б поўнага ўяўлення, які гэта быў чалавек, пісьменнік і грамадзянін — Ігар Хадановіч.

Чалавек у ім пачаў абуджацца рана. Яшчэ ў дзяцінстве, у школе. Гэта заўважылі яго настаўнікі, адчувалі яго аднакласнікі, і гэта зусім відавочна было для яго універсітэцкіх таварышаў. І ў гэтым перакопваліся ўсе мы, хто ведаў яго па працы ў рэдакцыях газет «Чырвоная змена», «Літаратура і мастацтва». Ён не проста быў здольным вучнем, а потым студэнтам, ён не проста быў таленавітым журналістам і пісьменнікам. Ён быў таленавітым Чалавекам, Чалавекам па свайму нараджэнню, па свайму прызванню, па ўсёй сваёй сутнасці. Вучобу, а потым працу ён не аддзяляў ад свайго жыцця, ад сваёй галоўнай мэты — жыць па-сапраўднаму, рабіць усё, што можна, каб жыццё і людзі былі лепшымі.

Мабыць, не ўсе, хто яго ведаў, здагадваліся, якая няспынная напружаная работа ідзе ў яго душы, як багаты ён духоўна. Верш пра тое, як чалавеку хочацца дайсці ва ўсім

До сущности протекших дней, До их причины, До оснований, до корней, До сердцевины. Все время схватывая нить Судеб, событий, Жить, думать, чувствовать, любить, Свершать открытая, —

гэта і верш пра Ігара Хадановіча. Радкі гэтыя могуць быць лепшай яго характарыстыкай.

І. Хадановіч вельмі тонка адчуваў і разумеў жыццёвыя з'явы, быў надзвычай уважлівы да людзей, якія яго акружалі. У яго запісной кніжцы есць некалькі запісаў пра тое, як паводзіць сябе ў розных сітуацыях «выхаваны, цнатлівы юнак з дапытлівым розумам». Сітуацыя першая: «Адзін з кампаніі горача расказвае нешта і ўвесь час звяртаецца да юнака, а той апускае час ад часу вочы. Яму ніякавата ад гэтага звароту да яго: нібы ён здольны лепш, чым іншыя, зразумець тое, аб чым гаворыцца». Сітуацыя другая: «Двое нібы спрачаюцца. Хутчэй адчуваюць проста раздражненне адзін супроць другога і таму ні ў чым не сыходзяцца думкамі. Прысутнасць юнака дапамагае ім. Яны як бы апеліруюць да яго, але не патрабуючы падтрымкі, і раздражненне абодвух, такім чынам, бродзіць глуха і глыбока. Юнаку трэба выйсці з пакоя, але ён не рашаецца пакінуць абодвух тэт-а-тэт: ім жa будзе вельмі ніякавата». Сітуацыя трэцяя: «Трамвай недзе ў гадзіну «пік». Паўнютка пароду, і сярод усіх, сціснуты чужымі спінамі, — ты. Быццам бы ніхто не бярэ білета (трамвай без кандуктара) — ва ўсіх глыбока ў душы адно апраўданне: да касы не праб'ешся. Прынамсі, так лічыцца. І вось ты, цнатлівы і хворы на душэўную чэснасць, рашаеш пакутлівае пытанне: браць білет ці не? Возьмеш — нібы зняважыш усіх».