Тым часам падрыхтоўка выступу падышла, нарэшце, да завяршэння. Заставалася толькі патрэніравацца чытаць яго ўслых, каб няўрокам не паблытацца падчас прыёму ў націсках.
Чытанне прайшло паспяхова, і ўважлівасць ды зацікаўленасць, з якімі Арсень слухаў прэзідэнта, канчаткова змацавала ўзніклую між імі падчас сумеснай працы сімпатыю. Такую, здалося прэзідэнту, трывалую, што ён, насуперак завядзёнцы, рызыкнуў нават пайсці з падначаленым на нечуваную шчырасць.
— Што вы думаеце, Арсень, як будзе ўспрыняты народам гэты наш з вамі моўны выкрутас? — спытаў, прабягаючы вачыма набраныя дробным шрыфтам аркушы выступу. – Я не амбасадараў маю на ўвазе, а сваіх, ну, вы разумееце, каго...
— Як будзе ўспрыняты? — перапытаў па хвіліне роздуму перакладчык. – Хто ж іх ведае. Хоць у далоні дзеля вока папляскаюць, канечне. Ды што вам? Трэба ж, каб і ў нас урэшце свой Лазар Перальман[9] з’явіўся. А то іншым пазычаем дзеячаў, а для сябе не ўзгадуем ніяк. Крыўдна ажно.
— Перальман... Перальман, канечне, — робячы выгляд, што зразумеў, пра што гамана, сказаў прэзідэнт. – Так, вядома... Ну, што ж, Арсень, дзякуй вам за парады. Да пабачэння.
Перакладчык пайшоў. Прэзідэнт пастаяў колькі хвілін у адзіноце ля акна, ціснуў кнопку. Знябожаны чаканнем увагі памочнік увайшоў у кабінет, застыў ля дзвярэй. Прэзідэнт слізгануў безуважным паглядам па ягонай паставе, вярнуўся да стала.
— Вось што, спадар Эпізодчык, падрыхтуйце паперы да залічэння новага перакладчыка ў штат. І прынясіце мне, калі ласка, том энцыклапедыі на літару «П», — сказаў і ўссунуў на нос – зрок апошнім часам штосьці пачаў катастрафічна пагаршацца — акуляры для чытання. Хоць, безумоўна, мог скарыстацца для спраўджання згаданага Арсенем імя больш зручнаю магчымасцю – інтэрнэтам, занадта часта рабіць гэта пасля таго, як спецслужбы з год таму засеклі ягоны ліст да зрынутага ў выніку шырокіх народных хваляванняў калегі-выгнанніка адной з афрыканскіх краін, які ён неабачліва напісаў таму ў прыступе чалавекалюбства, пазбягаў.
Прыём у гонар Дня рэспублікі прайшоў выдатна, гэта адчувалася і па рэакцыі гасцей, і па настроі супрацоўнікаў Адміністрацыі і кабінета міністраў. Асабліва ўзрушыў прысутных удалы выступ прэзідэнта на мове. І не проста ўдалы, а шыкоўны, калі даваць веры Арсеню, які сказаў пра гэта на вуха прамоўцу ў кароткім перапынку паміж спічамі літоўскага і чэшскага амбасадараў: «Лепш не скажаш, у вас рэдкі дар прамаўляць на мове». Словы Арсеня прагучалі як найвышэйшая пахвала і дарэшты ўзнялі настрой прэзідэнта. Не пакінулі без увагі мову выступу гаспадара і дыпламаты. Папскі нунцый, з якім яны сустракаліся зусім нядаўна, падчас візіту ў краіну новаабранага папы, паглядзеў на прэзідэнта так пранікнёна, з такою пашанотай, быццам упершыню бачыў. Польскі амбасадар скончыў свой спіч тостам за «прыгожую мову», а ізраільскі нават выказаў жаданне арганізаваць у сваёй амбасадзе курсы па яе вывучэнні:
— На маёй радзіме, у Ізраілі, нямала людзей, якія адсюль паходзяць і ведаюць вашу мову. Але ж ведаюць яе, канечне, не ўсе ізраільцяне. То няхай яна запануе побач з іўрытам хоць у нашай амбасадзе, на лапіку Ізраіля тут, у вашай гасціннай краіне.
Спіч ізраільцяніна падаўся прэзідэнту зручнаю зачэпкай для дэманстрацыі дасведчанасці ў моўнай галіне, і ён тут жа ёю скарыстаўся.
— З вашага боку, спадар амбасадар, гэта было б вельмі высакародна і ў вышэйшай ступені справядліва, — сказаў і дадаў не без іроніі: – Асабліва, калі ўлічыць нашу вашай мове паслугу ў асобе Лазара Перальмана. Гісторыя, канечне, прадаўняя, ды ўсё ж...
— О, Перальман... Бен-Егуда, канечне! – падхапіў імпэтна ізраільцянін. – Бацька іўрыту, вялікі, вялікі чалавек. Згадзіцеся, вярнуць мову з забыцця – не абы-які подзвіг. Таму мы, ізраільцяне, яго вельмі шануем. І вам удзячныя, што не забываеце, так бы мовіць, земляка…
У зале раздаліся воплескі. Прэзідэнт, да апошняе хвіліны не ўпэўнены, якой будзе рэакцыя прысутных на ягоную апошнюю рэпліку ды на іхні з амбасадарам дыялог наогул, падумаў, як добра мець пры боку талковага перакладчыка і поўны збор тамоў энцыклапедыі.
— Вось толькі не разумею, — працягваў амбасадар, — чаму гэта ў некаторых інтэрнэт-выданнях ды наогул таблоідах месца нараджэння адраджэнца нашай мовы называюць «цяперашняй Літвой»? Мабыць, гэта нейкая памылка? Як вы думаеце, спадар прэзідэнт?
9
Лазар Перальман (Бен-Егуда Эліэзер), 1859 — 1922 – пачынальнік адраджэння размоўнай формы іўрыту, ураджэнец м. Лужкі Віленскай губерні (цяпер — Шаркаўшчынскі раён Віцебскай вобласці).