— Памылка? Я, папраўдзе, не звярнуў на тое ўвагі, — сказаў прэзідэнт. – Але калі гэта так, як вы кажаце, то думаю, гэта звязана з назвай губерні, да якой адносілася мястэчка Лужкі ў час яго нараджэння. Відаць, такая логіка ў некаторых людзей: губерня Віленская колісь была – значыць, сёння гэта, адпаведна, Літва. Несправядліва і прыкра, канечне... Дзякуй за падказку, спадар амбасадар, мы гэтым пытаннем абавязкова зоймемся, я асабіста пракантралюю…
— А я вось у сябе на радзіме, у Рыме, гадоў пяць таму, пачынаючы вывучаць вашу мову, з яшчэ адной несправядлівасцю датычна яе, спадар прэзідэнт, сутыкнуўся, — неяк нясмела, быццам не пэўны, ці казаць тое, што надумаўся, уступіў у размову нунцый. – Пайшоў аднаго разу ў базыліку Сан Клементэ[10], каб паглядзець у сутарэннях месца пахавання Кірылы і Мяфодзія, вынаходцаў кірылічнага пісьма, – і што ўбачыў там, як вы думаеце? На ўсіх кірылічных мовах ёсць братам словы падзякі, а на мове – няма. Як так сталася?
— То, мабыць, звычайная наша марудлівасць прычынаю, эксцэленцыя[11]. Ёсць у нас, ведаеце, такая спаконвечная рыса – пазніцца, — адчуваючы, што чырванее, сказаў прэзідэнт і памануўся перавесці гаворку ў іншую, менш слізкую плынь. На шчасце, гэта яму ўдалося – дзякуючы латвійскаму консулу, што вельмі дарэчы загаманіў пра важнасць культурных стасункаў паміж народамі ды намаганні свайго суайчынніка Райніса ў справе абароны правоў носьбітаў мовы на тэрыторыі Латвіі на пачатку мінулага стагоддзя. І неўзабаве размова зноў займела прыемны, лагодны характар, вярнулася да выступу прэзідэнта на мове.
Тым часам і Арсень часу дарэмна не губляў, спажываў справядліва належную яму частку ўхвалы. Сакратары і перакладчыкі амбасадаў раз-пораз падыходзілі да хлопца, каб перакінуцца словам ды выпіць на брудэршафт, і гэтая цікавасць з іх боку да абаяльнага навічка ў ролі асабістага перакладчыка галавы дзяржавы так кідалася ў вочы, што ўрэшце пачала прэзідэнта, начутага пра лёгкасць нораваў ды своеасаблівасць вырашэння праблемы гендэрнай ідэнтыфікацыі ў дыпламатычным асяродку, крыху раздражняць. Ён хацеў перасцерагчы Арсеня ад залішняе, як яму здавалася, фамільярнасці ў стасунках з чужынцамі, але перадумаў: хай сабе, можна будзе і пасля, сам-насам — у Бога дзён многа – на гэты конт пагаманіць.
Ды ўсё гэта былі дробязі. Прыём удаўся, і не проста ўдаўся, а прайшоў на «ўра». А галоўнае – канчаткова ўмацаваў намер прэзідэнта дамагацца новых вышыняў ў пазнанні мовы. Зрэшты, цяпер ужо не толькі ў пазнанні, а і ў практычным яе прымяненні. І не толькі ў межах нейкай там адной канцылярыі, а, магчыма (чым чорт не жартуе), на абшарах усёй дзяржавы. Чалавек дзеяння, ён раптам так востра адчуў неабходнасць прымянення набытых падчас чытання ведаў аб мове, што яна пачынала трансфармавацца ў ягоных глуздах у навязлівую ідэю. Канечне, канечне, трэба рухаць справу! Вось толькі з чаго пачынаць?
Усю ноч пасля прыёму пытанне гэтае – з чаго пачынаць? – не давала прэзідэнту спакою. Выйсце ж падказаў назаўтра зноў-такі Арсень, параіўшы звярнуцца да дакумента больш як дваццаціпяцігадовае даўніны – прынятага колісь моўнага Закона, згодна з якім мова аб’яўлялася ў краіне адзінай дзяржаўнай:
— Што вынаходзіць ровар? Вярнуцца да таго Закона, і ўсе вам клопаты. І нос, казаў той, у тытуню.
— Закон, кажаце? – прамовіў у задуменні прэзідэнт і гукнуў памочніка, каб распарадзіцца расшукаць у нетрах архіўных папер асобнік Закона.
Рэшту дня прэзідэнт літаральна жыў прамінулаю прамовай. Чвэрці гадзіны не мінала без камплімента каго-небудзь з падначаленых, віншаванні сыпаліся, як крупы з дзіравай торбы. Нават тыя, хто не прысутнічаў на прыёме, а толькі чуў пра яго з чужых словаў, лічылі за абавязак выказаць прэзідэнту сваё захапленне. Ды, нягледзячы на відавочны, несумненны поспех, цалкам завалодаць сабою стану эйфарыі прэзідэнт, чалавек валявы і дастаткова рацыянальны, не даў. Паклікаў за паўгадзіны да адыходу дадому ў кабінет Арсеня, і перш чым той паспеў скончыць чарговую порцыю пахвальбы, заклапочана сказаў:
— Гэта добра ўсё, але што далей?
— Што, прабачце? – не зразумеў перакладчык. – Калі вы наконт мовы, то я ж казаў вам ужо – падыміце Закон.
— Я не пра тое. Вось вы ўсе хваліце мяне, а я, паверце, нічога не адчуваю, апроч... апроч дэфіцыту напаўнення ў моўнай галіне, вось што... Дык, можа, параіце мне яшчэ што-небудзь для чытання? Можа, кніжку там якую ці проста артыкул... Пэўна, гэта было б... патрыятычна.