— А вось наконт гэтага я якраз, дарэчы, хацеў з вамі параіцца, — сказаў ён. – Што вы маглі б прапанаваць? Парайце, калі ласка...
— Я? Не ведаю... Раіць прэзідэнту – так гэта нязвыкла... Разумею, як вам цяжка, ды што я магу параіць? – Вольга Андрэеўна памаўчала колькі хвілін. — Хіба што вось гэта, можа, – асабіста для вас, пачытаць. – Яна паказала вачыма на кніжку, якую толькі што гартала. — Вы яе бачылі, дарэчы, – у нас у ліцэі пасля вечарыны, яшчэ падымалі з долу ды з майго чытацкага густу пакпілі: вось што, маўляў, настаўніцтва чытае… Хацела сёння вярнуць у бібліятэку, але магу вам пазычыць на колькі дзён… Магчыма, гэтая кніжка паможа вам прыняць нейкае рашэнне. Можа быць...
Яна пасунула кніжку на сярэдзіну стала. Па лёгкасці жэста, з якой яна гэта зрабіла, няцяжка было здагадацца, што ніякага таемнага змыслу за яе прапановаю не хавалася.
— Алан Бэнэт? «Няпросты чытач»? Як жа, памятаю… Штосьці пра каралеву, здаецца… Так? І што — тут ёсць адказ на нашае пытанне? – спытаў ён здзіўлена і адначасна крыху недаверліва.
— Што вы, адказ – занадта гучна. Але вось накірунак думкі, здаецца, дакладна ёсць. Сапраўды. Ды вы пачытайце і самі ўсё зразумееце.
— Ну, калі вы раіце, тады, канечне, варта пачытаць. – Прэзідэнту карцела яшчэ спытаць, пра што кніжка, але ён стрымаўся: ужо ж як-небудзь сам дасць рады даўмецца, што там да чаго.
Твор Бэнэта напачатку падаўся прэзідэнту сумнаватым. Папраўдзе, ён нават падумаў, што наўрад зможа яго асіліць. Асабліва раздражняла яго манера пісьма англічаніна – занадта павольная, марудлівая, быццам не аўтар кіраваў творчым працэсам, а, наадварот, словы дыктавалі яму сваю волю. Але спакваля ўсё стала на свае месцы, і інтрыга, звязаная з пераўтварэннем галоўнага персанажа — каралевы Елізаветы спачатку ў простую чытачку, а затым – праз чытанне – у захопленую творчым свербам асобу літаральна яго паланіла. Не кажучы ўжо пра пасаж у заключных радках твора, дзе каралева празрыста намякае пра свой намер адмовіцца ад кароны на карысць творчасці з-за несумяшчальнасці творчага і ўладнага пачаткаў. Фінал аповеду з апісаннем размоваў за колькі хвілін да добраахвотнага адрачэння каралевы ад кароны так уразіў прэзідэнта нязмушанай лагічнасцю фабулы, што яму нават прыйшла ў голаў думка спраўдзіць пададзены пісьменнікам факт у энцыклапедыі. І толькі ўзгадаўшы нядаўняе віншавальнае пасланне каралевы з нагоды чарговай гадавіны ягонай уласнай інаўгурацыі, ён зразумеў: сцэна адрачэння – чыста гіпатэтычная, плод фантазіі аўтара і нічога больш.
Адзінае, што здалося прэзідэнту ў аповедзе англічаніна не да месца – згадкі пра людзей, імёнаў якіх ён ніколі раней не чуў і радкі пра якіх, як яму здавалася, не неслі ў творы аніякай нагрузкі. Вось нейкі літаратар Жэнэ, да прыкладу, аб прозвішча якога ягонае вока зачапілася, памятаецца, яшчэ ў ліцэі, — якое ён мае дачыненне да сюжэту? Пры чым ягоная асоба да лёсавызначальнага рашэння каралевы? А, пэўна ж, мае, калі ажно некалькі разоў, пачынаючы ад першых радкоў рамана, згадваецца.
І ён папрасіў памочніка тэрмінова расшукаць у бібліятэцы кніжку Жэнэ. Памочнік няўцямна паціснуў плячыма:
— Жэнэ? Не ведаю такога. Амаду ведаю, Лімонава, хе-хе… Рэмарка... Караткевіча з Быкавым, канечне, а вось Жэнэ... Што ж, паспрабуем расшукаць.
Арсень, у адрозненне ад Эпізодчыка, пра Жэнэ не толькі чуў, але, падобна, нават і чытаў ягоныя творы. Яго рэакцыя на запыт прэзідэнта была такой двухсэнсоўнай (сцяўся ды пачырванеў, бы дзеўчына), што ён толькі ўмацаваўся ў жаданні конча прачытаць сёе-тое з творчай спадчыны таямнічага француза.
— Дык вы думаеце, гэта годнае чытанне, Арсень? – перапытаў, аднак, вагаючыся.
— Як паглядзець, спадар прэзідэнт, — адказаў перакладчык. – У французаў на яго, дзесьці я чытаў нядаўна пра вынікі апытання сярод чытачоў, усплёск цікавасці. Сапраўдны бум. Жэнэманія, так бы мовіць.
— Ну, калі бум, тады, канечне... Што ж, паглядзім, паглядзім, што яны там бумкаюць.
Ды, падобна, Жэнэ выклікаў цікаўнасць не ў аднаго прэзідэнта. Бо калі ён назаўтра прыйшоў на працу, то заспеў памочніка за чытаннем. Убачыўшы шэфа, той паспешліва, з выглядам ніякаватасці на твары прыкрыў кніжку аркушам паперы. Ды застаўся бачным край вокладкі цёмна-зялёнага колеру з выяваю кветак па перыметры. Так што калі памочнік праз паўгадзіны прынёс у кабінет замоўленую напярэдадні кніжку француза, прэзідэнт без цяжкасці пазнаў у ёй тую самую цёмна-зялёнага колеру — Жэнэ.
— Як там справы з іспытам па мове? – спытаў прэзідэнт, робячы выгляд, што нічога не зацеміў адносна неспадзеўнага чытацкага імпэту падначаленага. – Можна ўжо пачынаць?